Həyat anlamsız bir düzəndir: içinə girdinsə, insanlıqdan çıxmaq məcburiyyətindəsən. Vay o gündən ki, kasıb doğulasan, sonrakı vaxtlarda da heç pulun olmaya, ümumiyyətlə kasıb adamlar kateqoriyasına aid olasan, onda bətin-bənizin də solur, ya, axıradək səbr edir, özünü bir çox yalanlara inandırırsan, ya da dərhal nəfsani şeylərə uyub iyrənc həyat yaşamağa üstünlük verirsən. Belə deyək, Allahdan qopub şeytana varid olursan. O da səni əvvəlcə maddi aləmlə şirnikləşdirir, sonra da öz bataqlığında boğur…
Pul, kasıb adamların nəzərində qarı olmayan alçaq bir dağa bənzəyir… Varlı adamlar üçün isə pul, təpələri daim qarla örtülü uca zirvədir. Bəlli, pulsuzluq adamın içini didir, ona üzüqaralıq gətirir… Buna görə pulun sığalında yatanlar, pulu Allah hesab edənlər hədsiz çoxdur. Onlar bilməzlər təmiz ad nədir. Çünki kim pulu sevirsə, eşqi yalandır. Eşqin pul üstündə yuvası olmur. O ürək ki, pula görə iştahlanır, onu qopardıb atmaq gərəkdir. Pula kölə adam göydələn də tiksə, onun bir udumluq havası olmaz.
Dədələr də deyib ki, pul, sadəcə, adamı sərvət sahibi edər, adam etməz. İndi gör, bu cəmiyyətdə kimi adam sayırlar, təmizi, yoxsa pullunu?
Bunu da böyüklərimiz deyib: Pullu adama baş əyənin həyat proqramı (bəlli ki,) yaltaqlıqdır. Təmiz adam əməli ilə hörmət qazanar; kimin pak əməli çox olsa, haqq-hesab günü tərəzidə ağır gələcək…
Xeyli vaxtdır o çək-çevirdəyik, hələlik umudumuz tumurcuq üzünə həsrətdir… Haqq-hesab anına qədər bir qram çəkimiz qalsa, sevinərik…
…Gözəllik də pul qədər mənasız şeydir. O, yalnız ehtirasa, pis icdivaclara yol açır. Onun qarşısında əyilən başlar dibindən kəsilməlidir. Cəllad o başlara toxunmur ki, onlar yalnız Allahın önündə əyilir… Bəs nədən o başların sahibi şeytanın balaları kimi xoş gün görmürlər? Onların ha başlarını kəs, ha kasıb gününə qoy, eyni şeydir. Yaxud Koroğlu cüssəli, fiziki sağlam, lakin işsiz bir adamla şikəst, işsiz adam arasında nə fərq var? İkisinin də aqibəti eyni deyil?
Gözəlliyi ani sehir, quru şəhvət olan qadınlar da bədbəxt zəminlər üzərində könül isidirlər. Onların baxışlarında ancaq şeytani hislər yuva salır. Çünki gözəllik başa bəladır. İndiyə qədər hələ heç bir gözəl qadın xoşbəxt olmayıb. …Gözəl qadınlar ancaq imkanlı kişilərin qoynunda bədbəxt anlar yaşayırlar. Onların gecələrini dərd çıraqları işıqlandırır.
Bu, bütün cəmiyyətlərə bir tövsiyə, bir əmr olsun: “Gözəl qadın kasıb kişi ilə ailə qurmamalıdır…”.
Çünki gözəllik zahiri tənəzzül, kasıblıq sinfi ehtiyacdır.
Gözəlliklə kasıblıq bədbəxtlik rəmzləridir, gözəl qadını kasıb kişinin əlindən tez alarlar. Gözəl qadın kasıb kişinin həyat çırağını tez söndürər, bəzən məcburən, bəzən də könüllü. O, bahalı zər-zibanı görüb heç vaxt düşünməz ki, ay işığnda sevmək necə də xoşdur… Onun ya duyğu qatarı olmaz, ya da (əgər olrasa) o qatarda əsla səs olmaz. Bəs nə olar; eyş-işrətə bulaşmış pul, bir də qucaq-qucaq günah.
Eşq, rəngi solmayan xalıdır; insan ona mübtəla olanda gözlər nəsə deyər, ürək anlamaz. Əslində, gözlər ürəyin içindən halıdır. Qadın gözəldirsə, deməli, əksər hallarda rəhmi yoxdur. Rəhmi olmayanın da ürəyi olmur, bunu bilirik. Rəhmsiz olan kimdir? Əlbəttə şeytan. Deməli, gözəlliyi şəhvət çiçəyi kimi təlqin edən də odur. Kim o çiçək uğrunda öz libasından çıxarsa, şeytanı sevindirər, Allahı utandırar.
İmkanlı adam ahıl yaşında da gözəl qadın, eyş-işrət umur. Kasıb o yaşda Allaha asi düşə-düşə əzrayılı güdür. Gah yolçu olur, gah yol güdən, ancaq heç vaxt onun elçi daşında ot bitmir.
Gözəl qadın dolu buluddur, imkanlı adam da qorxulu şimşək, sakit bir çağ axtarırlar ki, kükrəyib-çaxsınlar…
Kasıbın quru təmənnadan başqa heç nəyi yoxdur. Arvad-uşaq yanında daim başıaşağıdır. Ani bir səhvini, daha çox da kasıblığını başına qaxınc edərlər tez-tez.
Bir təsəllimiz var ki, (öləndə) varlını da torpağa basdırırlar, kasıbı da…
Biz çox vaxt sadə ehtimallarla özümüzü aldadırıq; guya hər aşiqin bir dövranı var. Yaxud da səbr edirik ki, guya sabah yaxşı olacaq. Əslində, bu, bir gopdur. Kasıb adam kasıb da ölür. Xəmiri bu maya ilə bərkiyən adamın sabahına gün doğmaz ki… İndi deyəcəksiz ki, “heç vaxt demə heç vaxt”. Əlbəttə, “gendən baxana dava asan gələr”. İnsan kasıb olmalıdır ki, nə dediyimizi anlasın…
Utanmaz-utanmaz sonra da deyirik ki, adamlar necə də dəyişib, Allah… Adamlarda dəyişiklik yoxdur, hər kəs necə var, elədir, anadan elə də doğulub. Sonradan dəyişilən kasıbın gümanıdır.
Çox vaxt namusdan, qeyrətdən dəm vururuq. İndi namus da, qeyrət də yer sildiyimiz əski kimidir…
Gör, bu nankor dünyada nələr baş verir; indi heç kim halallığı həyatının bəzəyi kimi görmək istəmir. Pir də boş şeydir, ibadət də. Əməl yoxsa, bunlara heç bir gərək yox…
Dünyaya bax, alimi, şairi acdır, pozğunu, əyyaşı başda oturub. Arxalı gədalar şah kimi yaşayır. Əlini öpəsi bir saleh yox. Vicdanın səsinə qulaq asan qalmayıb. Oğraşı adam hesab edib tərifə tuturlar. Heç kim düz adama –əhsən, – demir. Daha düz yol da yoxdur. Doğru bir üz tapmırsan ki, qarşısında utanasan.
Xülasə pulu çox olanı öyər, kasıbı söyərlər… Uşaq vaxtı çox eşitdim, çox dedilər: “kasıb elə söyülməli kopoyoğludur…”. Axı niyə? O, öz istəyi ilə kasıb olmadı ki. Bəs onu bu günə kim qoydu: Allah, yoxsa şeytan?
Özümüzü inandırmışıq ki, cənnət var. Əlimizdə bir az vicdan, bir az da səbr qalıb, ümidimiz itsə, şeytanın balalarından heç bir fərqimiz olmayacaq…
Arzu edək ki, İsa tez gəlsin… Gəlsin, bizə yiyə dursun…
Hikmət Məlikzadə
