Baxaq Qasım bəyin “durnalar” rədifli qoşmasına.
“Bir saat havada qanad saxlayın”.
Yadınızdadırsa, Molla Pənah Vaqinfin də “Durnalar” qoşması var. Belə başlanır: “Bz zaman havada qanad saxlayın”. Zakir “zaman”ı “saata”la əvəz edib ki, oğurluğunu tutmasınlar? Ya bəlkə Vaqif şeirini kasıb vaxtında yazıb, saatı olmayb, Zakir isə bəydir, saatı, yəqin ki, olub, bəlkə xidmətlərində olduğu ruslar bağışlayıblar. Ona görə durnalara konkret vaxt verir. Hə?
Bunu qoyaq qırağa. “Zaman”da eyri-müəyyənlik var. Bir saniyə də zamandır, min il də. Yəni Vaqif “bir zaman” deyəndə biz bunu “bir an” kimi eşidirik ya oxuyuruq. Ancaq “saat” konkret zaman ölçüsüdür və altmış dəqiqəyə bərabərdir. Yəni Qasım bəy təvəqqe edur ki, durnalar havada altmış dəqiqə donub qalsınlar. Belə yerdə klassik deyib: “insaf da yaxşı şeydir…”
Dalına (qoşmanın) baxaq:
“Nizam ilə gedən qoşa durnalar!”
“Qoşa durna” nə qədərdir? Bir cüt deyil?
Sonra:
“Qatarlaşıb nə diyardan gəlirsiz,
Qaqqıldaşa-qaqqıldaşa, durnalar?”
Qoşa durna necə qatarlaşar? Qatar ən azı əlli-altmış quşdur…
Yadda saxlayın ki, durnalar qaqqıldşaırlar….
Qasım bəy sualının cavabını gözləmədən keçir əsas məsələyə. Yəni eşq məsələsinə.
“Mən sevmişəm onun ala gözünü”
“Onun” – kimin? Məşədi İbad demişkən, “o” kişidir ya arvaddır?
“Yoxsa danışırsız dilbər sözünü”
Yəni Zakir güman edir ki, durnalar bəlkə yarın sözünü danışırlar.
Qaqqıldaşa-qaqqıldaşa?
İndi sual verirəm: durnalar qaqqıldaşırlar? Qazlar qaqqıldaşırlar, bunu bilirəm. Kənddə başımın üstündən durna qatarı çox keçib. Durnalar qaqqıldaşmırlar…Deyəsən, qıyya çəkirlər. Ürək üzülür…
“Diyari-qürbətdə müddətdi varam”
Qasım bəy Zakir üç ay sürgündə olub. Yəqin bilirsiniz harda. Bakı şəhərində…Bunun eybi yox. Bakı elə mənə də qürbət kimi gəlirdi…
“Gecə-gündüz canan deyib ağlaram”
Bakıya sürgün olunanda Zakirin altmış beş yaşı olub. Bu yaşda “canan” deyib ağlayarlar? Zakirin ailəsi Şuşada qalıbmış, Zakir gərək nəvələri üçün ağlayaydı…
“Mən də sizin kimi qəribü zaram”
Köçəri quşa nə qəriblik?
“Zakirəm, od tutub alışdı cigər”
Ürəyin yanmağını başa düşmək olar. Bəs cigərin? Cigər çox tütün ya ayrı şey çəkməkdən yanar – mən belə başa düşürəm. Çünki özüm gənclikdə tütün çəkən olmuşam…
“Təğafül etməyin, Allahı sevər,
Dönməsin bağrınız daşa, durnalar!”
Birinci misraya baxın: elə bil inturist yazıb, azərbaycanılı “Allahı sevərsinizsə” yazmalıydı…
Yəni bu mətndə, rus (lənət şeytana) demişkən, “poeziya gecələməyib”. Kişi gücənib-gücənib bu mətni qondarıb. Biz də bu kişinin adını qoymuşuq klassik, yazdıqlarını dərsliyə salıb uşaqlarımızın estetik tərbiyəsini pozuruq.
Burda cinayət tərkibi yoxdurmu?
O ki qaldı Vaqifə, Vaqif, əlbəttə, əsl şair olub. Buna söz yoxdur. Ancaq konkret “Durnalar” şeirindən söhbət gedirsə, o da qüsursuz deyil.
Baxaq. Yadınızdadırsa, Vaqif əvvəldə durnalardan soruşurdu ki, “Qatarlaşıb nə diyardan gəlirsiz?” Yəni düşünmək olar ki, Vaqif ya Qazaxdadır, ya Şuşada.
Sonra:
“Sizə müştaq durur Bağdad elləri,
Gözləyə-gözləyə qalıb yolları”
Bir şey başa düşdünüz? Durnalar hardan gəlirlər? Vaqif Bağdaddadır?
Mən başa düşmədim. Müəllim uşaqlara gərək deyə ki, şeirin burası dolaşıqdır. Ancaq deməyəcək. Çünki kölə təfəkkürlüdür. Vaqif klassik statusludursa, onun şeirində dolaşıqlıq ola bilməz… Prezidentin daxili və xarici siyasəti kimi…
“Mən sevmişəm ala gözün sürməsin”
Fikir verin: Vaqif gözü sevməyib, gözə çəkilmiş sürməni sevib…Sürmə sevən kişiyə nə ad verəsən…
Hər halda Vaqifn qoşmasına şeir demək olar, Zakirinkinə yox. Demək olmaz, vəssalam…
