Salam Qədirzadə «Qış cecəsi» -roman- (4 hissədən ikincisi)

Losman.ru saytı oxucularımıza gözəl bir əsər təqdim edir. Salam Qədirzadənin bir-biri ilə bağlı hadisələrdən ibarət gözəl süjet xəttinə malik olan  “Qış gecəsi” romanı bu günümüzdə də aktual olaraq qalır. Nakam məhəbbət, ata-oğul münasibəti, hərisliyin, yalançılığın nəticələri, əqidəcə pozğun qadının təsiri altında atalıq borcunu unudan valideyn… Əsər çox maraqlıdır. Hissələrə bölüb veririk.

 

KARNAVAL GECƏSİ

Çərşənbə günü idi. Axşama az qalırdı. Batan günəşin şəfəqləri buludları od rənginə boyamışdı. Bakının səması fırtınadan çıxmış okeanın sinəsi kimi sakit və ləkəsiz görünürdü. Hava isti olsa da, arabir Xəzərdən sərin yel əsir, özü ilə dənizin xoş ətrini gətirirdi.

Evdən çıxdıqdan sonra Adil bir müddət sahilin kölgəliklərində gəzdi. Qol-qola girib, söhbət edə-edə yaşıl xiyabanlarla addımlayan qızlara, oğlanlara baxdı, kiçik qayıqlarda avar çəkən gənclərə tamaşa etdi; rəqs meydançasında nəfəsli orkestrin çaldığı valsları, tanqoları dinlədi.

Adil dənizin yüngül, təmiz havasını ciyərlərinə çəkdikcə, canında bir rahatlıq duyurdu.

Orta məktəbi qızıl medalla bitirmiş Adil, sənədlərini universitetə vermişdi. Bir həftədən sonra ona hüquqşünaslıq fakültəsinin tələbəsi deyəcəkdilər. Adil ali məktəbdə yeni müəllimlərlə, professorlarla tanış olacaq, özünə tələbələrdən təzə dostlar qazanacaqdı.

Oğlunun hüquq fakültəsinə girməsi Rəhmanın da ürəyindən idi. “Elə o yaxşı peşədir. Şər deməsən xeyir gəlməz. Sabah, allah eləməmiş, olmadı elə, oldu belə. Yenə qabaqda bir oğlumuz var, bəd ayaqda bizi saxlar, ələ verməz…” Hələ Adil universitetə sənədlərini təqdim edən günü Rəhman Diləfruza belə demişdi.

Adil şəhərin işıqları yanıncayadək sahildə ləngiyib universitet haqqında düşündü. Sonra divarlara və hasarlara yapışdırılmış afişaları, reklamları oxuya-oxuya küçələri gəzməyə başladı. Bu axşam hər yerdə yeni tamaşalar, konsertlər və kütləvi gəzintilər vardı.

Adil təzə tikilən böyük bir binanın taxta hasarına vurulmuş afişanın qabağında dayandı. Əlvan rənglərlə, iri hərflərlə yazılmış bu “Gənclik karnavalının” necə şən keçəcəyini afişasından bilmək olurdu. Burada başına uzun qotazlı qırmızı papaq qoyub, gözlərinə maska taxmış gülən bir oğlan şəkli çəkilmişdi. Oğlanın ətrafında yaylım atəşlərini xatırladan əlvan işıqlar yanırdı. – Gənclik karnavalı! –deyə Adil bir daha düşündü. –Gedimmi? Yenə yoldaşlarımdan biri yanımda olsaydı…

Adil getməyi qət elədi. Trolleybusa minib karnaval keçiriləcək yerə yola düşdü.

…Mədəniyyət sarayının daş divarları da şənlik edirdi. Musiqi… gülüş… oxumaq… oynamaq…

Elə bil şəhərin bütün gəncləri imtahandan sonra şənlik etmək üçün bura toplaşmışdı.

Karnaval mədəniyyət sarayının saysız-hesabsız əlvan lampalarla işıqlanan geniş bağında keçirilirdi. Burada heç kimi tanımaq mümkün deyildi. Gənclərin bəziləri pələng, ayı, meymun başı şəklində maska taxmış, bəziləri cürbəcür bəzəkli paltar geymiş, bir parası da gözlərinə qara çeşməyə oxşar kiçik maskalar bağlamışdı. Hamının sinəsinə üstünə rəqəm yazılmış əl böyüklükdə dördkünc ağ kağızlar sancılmışdı. Bir azdan maraqlı “poçta” oyunu başlanacaqdı. Bağın bir tərəfində şahmat taxtası kimi dama-dama, mərmər döşəməli meydançada orkestr çalırdı. Ortadakı hovuzun dövrəsində qızlar, oğlanlar rəqs edirdilər.

Adil qapı ağzında dayanıb baxırdı. Qıraqdan çox qəribə görünən bu mənzərə onu heyran qoymuşdu.

Təxminən bir boyda görünən qovaq ağacları meydançanı hər tərəfdən dövrəyə almışdı. Qovaqların arxasında, hündür hasar boyunca düzülmüş müxtəlif rənglərdə şarlar yanırdı. Hovuzdan vuran fəvvarə, göl kənarında bitən saçaqlı söyüdü xatırladırdı. Hasarla qovaqlar arasındakı xiyabanda, qamış kreslolarda oturan gənclərdən kimisi sərin limonad, pivə içir, kimisi də pirojna, dondurma yeyirdi. “Tir” budkasının qabağına toplaşanlar hədəfləri nişan alaraq atır, güllələri dəyəndə də, dəyməyəndə də ucadan gülüşürdülər.

Həyətdə rəqs edənlərin başları üstündə saysız-hesabsız əlvan kağız lentlər asılmışdı. Bu lentlər arasında gilas boyda yüzlərlə xırda lampalar atəşböcəyi kimi işıldayırdı.  Aşağıdan göyə baxanda, bu işıqlar ulduzlara qarışmış kimi görünürdü. Bir sözlə, bugünkü gənclik karnavalı xəyalpərvər bir uşağın qarlı qış gecələrində gördüyü yuxuya bənzəyirdi.

Adil kassaya yaxınlaşdı. Bir maska alıb gözünə bağladı. “Poçt” oyununda iştirak etmək üçün verilən “324” rəqəmini ağ, gödəkqol köynəyinin döşünə sancdı.  Bir az qəribsəsə də, oynayanlara tərəf addımladı; hasarın yanında ağaca söykənib dayandı. Adilin üstünə fəvvarədən toz kimi su səpələnirdi. “Əcəb yerdir! Kaş adam elə bütün yayı bu ağaca söykənib dayanaydı, çarhovuz da fəvvarə vuraydı!”

Orkestr çalır, cavanlar yorulmaq bilmədən rəqs edir, musiqi və şənlik səsləri bu geniş həyətə sığışmayıb, hündür hasarları aşaraq uzaqlara − Bakının izdihamlı küçələrinə yayılırdı.

Anasının vəfatından və Diləfruzun gəlişindən sonra Adil ilk dəfə olaraq bu gün hər şeyi unutmuşdu. İndi, buradakı bəxtəvər cavanlar kimi o da özünü şad və xoşbəxt hiss edirdi. Lakin tək gəldiyi üçün təəssüflənirdi. Yanında dostlarından biri olsaydı, Adil də qıraqda qalmazdı, rəqs edənlərə qoşulardı. Kim bilir, bəlkə elə bu cavanların arasında Adilin yoldaşlarından da vardı. Axı, onları tanımaq mümkün deyildi. Bir azdan “poçt” oyunu başlayanda yəqin ki, Adil utanacaqdı. Yoxsa, o da başqaları kimi  xoşuna gələn bir qızın nömrəsini nişanlayıb, ona məzəli məktublar yazardı. Oyunun ləzzəti də bu məktublarda idi. Düzdür, karnavalda yoldaşsız, dostsuz da əylənmək olardı. Ancaq, yox! Dostun yeri başqadır! Rəqs qurtaran kimi qızdan ayrılıb tək-tənha qıraqda dayanmaq, az vaxtda edilən maraqlı söhbətləri danışmağa adam tapmamaq özü də cansıxıcı olur. Yoldaşla gəlmiş olsaydı, oyuna başlayan kimi Adil də utancaqlığı buraxıb bu qızlardan birinə qoşulardı. Azmı belə etmişdi? Hələ ilk dəfə “tanqo” öyrənəndə qızların təzə çəkmələrini azmı tapdalamışdı? Lakin bunlar Adili hec də utandırmamışdı.

Adil bu fikirdə ikən orkestr susdu. Cüt-cüt rəqs edənlər ayrılıb qırağa cəkildilər. Bu əsnada “Şaxta babaya” oxşar şələbığ, qırmızıburun, ağsaqqal birisi ortaya cıxdı. “Qoca” sarı məxmərdən don və pijama kimi yaşıl milli atlasdan gen tuman geymişdi. Donunun üstündən enli qurşaq bağlamış, əlinə də dəmir bir əsa götürmüşdü. “Qoca” danışa-danışa başını əsdirsə də, onun cavan və çevik oğlan olduğu tərpənişindən bilinirdi.

−Əziz qonaqlar.−deyə o, əsasını yuxarı qaldırıb-endirərək karnavaldakılara müraciət etdi :− “Poçt” oyununa başlayırıq: poçtalyon mən özüm olacağam. Qocalığıma baxmayın, çox zirəkəm. Yazılan məktubların hamısını vaxtında sahiblərinə çatdıracağıma əmin ola bilərsiniz.

“Poçtalyon” əsasını əlində oynada-oynada aralıqda gəzinməyə başladı.

Hərə bir tərəfə çəkilib nə isə fikirləşir və yazırdı. Adil isə hələ də qovaq ağacına söykənib gənclərə tamaşa edirdi.

Bu ara orkestr “Məşədi  İbad” dan bir oyun havası çaldı. “Poçtalyon” bunu çoxdan gözləyirmiş kimi, tez əsasını qurşağına keçirdi və bir uşaq çevikliyi ilə ortaya tullandı. Sol əlini arxasına qoyaraq, sağ əlini başı bərabərinə qaldırdı, xüsusi bir məzə ilə bütün bədənini hərəkətə gətirərək oynamağa başladı. Karnavaldakılar musiqinin ahənginə uyğun çəpik vurur və “poçtalyonu” daha da qızışdırmaq üçün hər tərəfdən səslənirdilər:

−Pəh,pəh! Sağ ol, qoca! Afərin!

−Ay gözünə dönüm, qiyamət qocasan ha!

Qızların qəhqəhəsindən qulaq batırdı. “Poçtalyon” məktubları toplaya-toplaya tərləyincəyə qədər oynadıqdan sonra, hovuzun qırağında əyləşdi. Sanki o, harada oturduğunu unudaraq arxaya əyildi, ayaqları yerdən üzülüb suya tərəf endi. O bu dəqiqə hovuza yıxılacaqmış kimi havada əl-qol atdı, lakin dərhal əsasının əyri başını qıçlarının arasından hovuzun qırağına ilişdirib özünü saxladı. Bunlar hamısı gülüş xatirinə edilsə də, zarafatdan çox həqiqətə oxşayırdı.

−Yoldaşlar,−deyə “poçtalyon”  gen şalvarının iri ciblərini qurdalaya-qurdalaya qalxıb hovuzun qırağında dayandı:−Yaxın gəlin, məktubları paylayıram.

Qızlar, oğlanlar onu dövrəyə aldılar. “Poçtalyon” un əlində xeyli kağız vardı. O, məktublardan birinin üstünü oxuyub yuxarı qaldıraraq elan etdi:

−İyirmi altı!

Sinəsindəki kağıza “26” yazılmış, başında fil maskası olan gödək bir oğlan “poçtalyona” yaxınlaşdı:

−Mənəm.

−Buyur, gözəl oğlan, sənə “94” dən kağız var,−deyə “poçtalyon” bloknot vərəqinə yazılmış məktubu ona uzatdı.− Kağızdan ətir iyi gəlir, qız yazdığına əmin ola bilərsən.

Oğlan məktubu alıb adamların arasına keçdi.

−Yüz on doqquz!

−Mən!

Bu nazik səsə hamı çevrilib dala baxdı. Yaxası naxışlı çəhrayı kofta geymiş, gözünə qara maska taxmış, arıqsifət bir qız irəli çıxdı. Ətrafındakılardan utanırmış kimi  başını sinəsinə əyib dayandı.

−Ay qız, al! − “Poçtalyon” ona da bükülü bir kağız uzatdı.− Ancaq, gəşəng qız, ehtiyatlı ol, məktub araq iyi verir.

“Poçtalyon” topladığı kağızları bu qayda ilə sahiblərinə paylayır və hərəyə bir atmaca deyirdi.

−Üç yüz iyirmi dörd! − deyə çağıranda heç kəsdən cavab gəlmədi. Hamı dönüb yan-yörəsinə baxdı.

−Təkrar edirəm: üç yüz iyirmi dörd!

Bu dəm Adil elə bil yuxudan ayıldı. O döşünə sancaqladığı nömrənin “324” olduğunu görcək özünü itirdi.

−Mə… mənəm!-deyə  “poçtalyona”  sarı irəlilədi. Dəhşətli pələng, ayı, meymun və timsah başları Adilə tərəf çevrildi; qara maskalar altında parlayan naməlum gözlər ona dikildi.

−Sizə məktub yüz qırx beşdəndir, utancaq oğlan!

“Poçtalyonun” heç də gülməli olmayan bu sözünə hansı qızsa arxada pıqqıldadı. Adil məktubu alıb ürəyi döyünə-doyünə ortadan çıxanda əvvəlcə əlindəki kağıza, sonra gənclərin döşlərindəki nömrələrə baxdı. Lakin yüz qırx beşin kim olduğunu bilmədi. Yenə də bayaqkı yerə çəkilərək qovaq ağacına söykəndi. Dörd qatlanmış məktubu açıb oxumağa başladı: “Ay oğlan, ağaca söykənməyin, sındırarsınız. Yorulmusunuzsa,  mən öz stulumu sizə verə bilərəm. İmza: həm sizə, həm də ağaca rəhmi gələn 145”.

Kəlmələri sapa düzülmüş mərcan kimi, qırmızı karandaşla yazılmış bu məktubun qızdan gəldiyinə şübhə yox idi. Ancaq bu qız kim idi? Adili tanıyırdımı? “Həm sizə, həm də ağaca rəhmi gələn 145”. Onu tapmaq lazımdı. Bu hansı qızdısa, şıltaqlıq edib Adilə sataşırdı. Heç kiminlə qaynayıb-qarışmayan, qıraqda yalqız dayanıb oynayanlara tamaşa edən bir oğlana sataşmağa şıltaqlıqdan başqa nə ad vermək olardı?

Adil özünü doğruldub ağacdan aralandı. İndi orkestr “Mancuriya təpələrində” valsını çalırdı. Musiqinin oynaq ahəngindən adamın sümükləri də hərəkətə gəlirdi.

Adil xırda addımlarla hovuzun dövrəsində gəzindikcə, alabəzək kəpənəklər kimi qanad çalan ipək paltarlı qızlara göz yetirir, “145”i tapmağa çalışırdı. Lakin rəqs edənlər heç nəyə əhəmiyyət vermədən ayaqlarını mərmər döşəməyə sürtə-sürtə, irəli-geri addımlayır, çevik hərəkətlərlə fırlanır, nömrələr tez-tez dəyişir və ötüşürdü.

“Mən “145”i nahaq yerə qızların arasında axtarıram, − deyə Adil fikirləşdi. – Bəlkə, məktub yazan elə oğlandır?”

Adil çox axtardı. Rəqs qurtardı, ancaq məktub göndərənin kim olduğunu tapa bilmədi. O, orkestrin yanında düzülmüş stullardan birində təzəcə əyləşmişdi ki, gözlərində qara maska olan, nazik, ağ paltarının döşünə “13” taxılmış ortaboylu, dolğunbədənli, uzun hörükləri olan bir qız ona yaxınlaşdı:

−Bura mənim yerimdir, − deyə Adili qaldırmaq istədi. Qız, ağ, üstüaçıq çəkmə geymiş kiçik yaraşıqlı ayaqlarını cütləyib Adilin qarşısında şax dayanmışdı. Özü də nə üçünsə gülümsəyirdi. Adil çevrilib yandakı stullara baxdı, onlardan çoxu boş idi. Bu qız isə hələ də təkidlə gözləyərək Adili qaldırmaq, onun yerində oturmaq istəyirdi.

−Buyurun! –deyə yarıxoş, yarıacıqlı bir tərzdə ayağa qalxan Adil yerini ona verib qırağa çəkildi.

O, qızın bir də gülümsədiyini sezib daha da əsəbiləşdi: “Elə yaxşı deyiblər on üç nəhs olar. Özü də nömrəsi kimi tərs adama oxşayır!”

Adil arxası qıza tərəf dayandı. Lakin yenə sakit olmadı, geri çevrilib ona bir də çəpəki nəzər saldı. Təmiz, ağ yanağında qara xalı olan bu qızın gülümsər dodaqları təzə açılmış qırmızı lalə kimi təravətli görünürdü. O, soyuqdan üşüyürmüş kimi əlini qoynuna qoyaraq oturmuşdu. Adilin ona çox baxdığındanmı, yoxsa bayaqkı hərəkətinə görə utandığındanmı, qız tez-tez yerində tərpəşir, gah hörüyünü arxaya atır, gah kiçik yaylığı ilə pörtmüş yanaqlarının tərini silir, gah da barmaqlarını dartışdırırdı.

−Heyf! Heyf o gözəllikdən, o qara xaldan sənin üçün! – deyə Adil buradan uzaqlaşıb getmək istədi. –Gözəlliyilə xasiyyəti heç tutmur!

Elə bil qız Adilin ürəyindən keçənləri duyub bir də güldü. “Dayan, eybi yoxdur! İndi mən sənə yaxşı bir məktub yazıb göndərərəm, onda bilərsən adamı necə pərt edərlər!” Adil özünü xəlvətə verib cibindən karandaş çıxartdı. Bayaq ona göndərilən məktubu cızıb arxasında tələsik bu sözləri yazdı: “Nömrənizlə xasiyyətiniz bir-birinə uyğun gəldiyi üçün sizi təbrik edirəm! 324”.

O, kağızı büküb üstündə “13” yazdı. Məktubu aparıb onun lap gözünün qabağında “poçtalyona” vermək istəyirdi ki, qəfildən qarşısından “145” nömrəli ağ paltarlı bir qızın keçdiyini görüb ayaq saxladı. – Demək mənə kağız yazan bu imiş! – deyə Adil adamların arasında qızı itirməməyə çalışdı. Qız da deyəsən onu tanımışdı. Adilin yanından ötəndə dönüb çiyni üstündən geri baxdı və tez gözdən itdi. – Qaça bilməzsən! – deyə Adil “145” nömrəli qıza cavab yazmaq üçün bir qırağa çəkildi. O çox fikirləşdi. Nə yazaydı? Elə bu qız da bir az dəcəl adama oxşayırdı, ancaq “13”ün tayı olmazdı. “Yox, buna yaxşı bir cavab vermək lazımdır, qoy yenə yazsın”. Adil ciblərini nə qədər axtardısa karnavalın biletindən başqa kağız tapa bilmədi. Biletin dalında bu sözləri yazdı: “Yaxşı qız, hələlik sizi tanımasam da, bu karnavalda mənə ən yaxın adam yenə sizsiniz! Çünki burada ürəyimi ilk dəfə siz dindirdiniz. Rəhmdil olduğunuzu da məktubunuzdan bildim. Yaxşı oynamaq bacarmasam da, sizi “tanqoya” dəvət edirəm. Çalışaram ki, tuflilərinizi tapdalamayım, 324”.

Adil yazdıqlarını bir də yoxladıqdan sonra hər iki məktubu aparıb “poçtalyona” verdi.

Çox çəkmədi ki, “poçtalyon” yenə hovuzun qırağında dikəlib, topladığı kağızları paylamağa başladı. Bu dəfə Adilə iki məktub gəldi. “13” nömrəli qız sanki bütün acığını kağıza büküb ona göndərmişdi: “Siz yəqin ki, çox təcrübəsiz olduğunuzdan adamları yaxşı tanıya bilmirsiniz. Mənə yazdığınız o nəhs sözünü öz haqqımda birinci dəfə eşitdiyim üçün gülməyim tutdu. Yerinizə görə heç narahat olmayın. Stulunuz boşdur, istəyirsiniz lap səhərə kimi oturun. Gedəndə evinizə də apara bilərsiniz, 13”.

İkinci qız tamam başqa bir dildə, rəqs etməyə razılıq verirdi; hətta cavanlara qaynayıb-qarışmadığı üçün onu danlayırdı da.

Bu qayda ilə Adillə “145” və “13” arasında yazışma başlandı. Hər iki qızın məktubu qırmızı karandaşla  bir-birinə oxşar vərəqlərdə yazılsa da, məzmunları fərqli idi. Birində mehriban qızın şirin sözləri, digərində isə “13” nömrəli dəcəlin kinayəli və tikanlı kəlmələri bükülüb gəlirdi. Bir neçə cavabdan sonra Adil daha “13” lə məktublaşmadı.

“Poçt oyunu” getdikcə qızışırdı. İndi Adil kağız tapmadığından ancaq “145”dən ona gələn məktubların arxasına yazıb göndərirdi.

Orkestr sanki qəsdən “tanqo” çalmırdı. Adil isə o biri rəqsləri oynamağa cəsarət eləmirdi. “145” nömrəli qız yəqin ki, onu gözlədiyindən oynayanlara qoşulmur, tək-tənha qıraqda durub baxırdı.

“Poçtalyon” kefindən qalmırdı: karnavalda sərpayılıq edirdi. Musiqi susan kimi o, hovuzun qırağına çıxıb cavanları başına toplayır, cürbəcür lətifələr söyləyib onları güldürürdü.

Birdən, Adil “145” nömrəli qızı lap yanında gördü. Əvvəlcə ondan uzaqlaşmaq istədi. Lakin özünü toplayıb yerində durdu. Çevrilib bir də ona nəzər yetirdi. Elə bu əsnada çıraqlar söndü, güclü projektor işıqları hərəkətə gəldi, hər tərəfdən fişənglər atıldı. Adamların başları üstündə füsunkar bir mənzərə yarandı. Karnaval qurtardı. Orkestr “tanqo” çaldı. Adil fürsəti əldən buraxmaq istəməyib qıza yaxınlaşdı:

−İcazə verin… – O, sözünün dalını gətirə bilmədi.

Qız danışmadı, üzünü yana tutdu.

Adil qızın yumşaq, kiçik əlini ovcuna aldı. Lakin birdən diqqətlə onun sifətinə baxanda mat qaldı: bu, eynilə “13” nömrəli qıza bənzəyirdi. Üzündəki qara xal da onunku idi. Adil özünü sındırmadan qızın döşündəki nömrəyə baxdı. Nömrədə “13” idi. Axı bu necə oldu? Adil ki, ona yaxınlaşanda sinəsindəki nömrənin “145” olduğunu öz gözlərilə görmüşdü!

Qız, nə üçünsə üzünü yana tutub gülümsəyir, sanki bir söz demək istəyir, lakin utanırdı. Adil nə edəcəyini bilmirdi. Bayaqdan onlar bir-birinə acıqlı, kinayəli sözlər yazıb göndərdikləri halda, indi mehriban-mehriban əl-ələ verib rəqs edirdilər. Adili tər basmışdı. O, vəziyyətdən çıxış yolu axtarmağa çalışır, necə oynadığını özü də bilmirdi.

Birdən necə oldusa, Adil qızın ayağını tapdaladı.

−Bağışlayın, − deyə o əyilib aşağı baxdı. Qızın təzə, ağ çəkməsinin burnuna qara ləkə düşmüşdü. Adil bunu görəndə daha da pərt oldu.

−Heç yaxşı düşmədi. Mən sizin…

Qız onu danışmağa qoymadı:

−Bəs bayaq yazmışdınız ki, çalışacağam tuflinizi tapdalamayım?

Adil təəccüblə qaşlarını çatdı.

−Necə? Mən sizə…

−Bu qız nə danışır, −deyə Adil düşündü. – Mən bu sözləri “145”ə  yazmışdım ki!

Qız, əlini ehmalca Adilin ovcundan çəkdi, paltarının rezin taxılmış gödək qolundan yaylığını çıxarıb üzünə yaxınlaşdırdı, bu vaxt yerə nə isə ağ bir şey düşdü. Adil cəld əyilib onu götürmək istəyəndə gözlərinə inanmadı. Bu, üstündə “145” yazılmış karnaval nömrəsi idi!

−145? – deyə o dilləndi.

Qız ucadan, ürəkdolusu bir qəhqəhə çəkdi. Adil tilsimlənmiş kimi yerində donub ona baxdı.

−Bu nömrələrin hansı sizinkidir?

Qızın dodaqları qaçdı:

−İkisi də! – dedi. Dedi və tez maskanı çıxarıb nadinc bir uşaq şıltaqlığı ilə üzünü ona tutdu. Qızın ürək yaxan şəhla gözləri iki dəfə kirpik çalıb gülümsədi.

…Projektorların zolaqları adamların başı üstündə fırlanır, dalbadal əlvan fişənglər atılır, işıqla qaranlıq bir-birinə qarışır, hovuzun fəvvarəsindən şəffaf su damcıları mirvari dənələri kimi yerə tökülür, orkestr çalır, gənclər oynayırdılar…

Bu gecə nə qəribə gecə idi! Sən demə axşamdan bəri öz məzəli sözləri, hərəkətlərilə gəncləri güldürən “qoca poçtalyon”  da Adilin məktəb yoldaşlarından imiş! Oğlan, bığ-saqqalını çıxarıb, Adilin yanından keçəndə onun bir qızla rəqs etdiyini görcək gülüb göz vurdu.

Adil hələ də qıza nə deyəcəyini bilmirdi. O sevinir, həyəcanlanır, həm də utanırdı. Utanırdı ona görə ki, o bu göyçək qızı çoxdan tanıyırdı. O, Ceyran idi.

 

YAĞIŞDAN SONRA

 

Bahar səhəri idi. Güllü-çiçəkli, təravətli bir bahar səhəri, Ceyran kitablarını döşünə sıxıb məktəbə gedirdi. Qızın əyninə biçilmiş göy, ipək paltarı ona, o da paltarına yaraşırdı. Ceyran ətrafı seyr etdikcə, hər şeydə ürəkaçan bir gözəllik görürdü. Lap uzaqlarda, Xəzərin arxasında od parçası kimi qızaran günəş təzəcə boylanırdı. Qızılı rəng almış dənizin qabarıq sinəsi, neft buruqlarını və sahil ağaclarını özündə əks etdirirdi. Bu mənzərəyə baxarkən, adam istər-istəməz: “Kaş bütün evlərin pəncərələri Xəzərə açılaydı!” deyə düşünməyə bilmirdi.

Ceyran yeridikcə, uclarına ağ lent bağlanmış yoğun hörükləri kürəyində qıvrılıb açılırdı. Səhər yeli qızın ipək tellərilə oynayaraq, onları üzünə dağıdır, sonra isə yenə arxaya darayıb sığallayırdı. Bu məktəb yollarında hər şey – evlər də, səkilər də, ağaclar da Ceyrana tanışdı. Ceyran bu yollardan o qədər keçmişdi ki.

Qız bu gün də həmişəki kimi dərslərini ürəyində təkrar edir və özünü müəllimin qarşısında sanaraq, onun suallarına cavab verirdi. Vaxta hələ bir saat vardı. Ona görə də Ceyran tələsmirdi. O, yolu yarı etməmişdi ki, yağış başladı. Qız əvvəlcə buna əhəmiyyət vermək istəmədi. “Yaz yağışıdır, tez kəsər”, deyə halını pozmadan göyə baxdı. Şəhərin üstündən bir parça qara bulud keçirdi. Lakin yağış kəsmirdi. Getdikcə daha  da güclənirdi. Xəzərə göydən sanki muncuq səpələnirdi.

Ceyran addımlarını sürətləndirdi. O, özünü divar dibinə verib gözlədi. Bu vaxt kimsə yuxarıdan onu səslədi. Qız başını qaldırıb baxanda ikinci mərtəbənin balkonunda köhnə müəllimi Salehi gördü. Saleh müəllim içində qızılgül əkilmiş dibçəyi yağışın altına qoyurdu. Ceyran fikirli olduğundan müəllimin balkonunun altında dayandığını tamam unutmuşdu.

−Yuxarı çıx, qızım, islanarsan, − deyə müəllim sürahinin üstündən aşağı əyilib onu səslədi:

− Sağ olun, Saleh müəllim, gedirəm…

Qızın etirazına baxmayaraq, müəllim təkid edib onu evə çağırdı. Ceyran təbiət müəllimi Salehin dərs dediyi orta məktəbdə yeddinci sinfə kimi oxumuşdu. Neçə ildi ki, öz istəkli müəllimindən ayrılıb rəssamlıq texnikumuna girmişdi. Ancaq onu yaddan çıxarmamışdı. Arabir rəfiqələrilə bərabər gəlib müəlliminə baş çəkir, onun kefini soruşurdu. İndi Saleh müəllim həmin məktəbin direktoru təyin edilmişdi.

Ceyran həyətə girib ensiz daş pilləkənlə yuxarı qalxdı.

− İçəri gəl, qızım, hələ tezdir, − deyə əynində pijama olan müəllim onun qarşısına çıxdı. – Gəl bir stəkan çay içək. Gedərik, yolumuz birdir. O vaxtacan yağış da kəsər.

Saleh müəllimin evi ikinci mərtəbədə idi. Otaqların qabağında, haşiyələrinə firuzəyi rəng çəkilmiş kiçik bir şüşəbənd vardı. Ceyran bu evə axırıncı dəfə keçən ay müəllim xəstə olanda gəlmişdi. Buna görə də qız qəribsəmədən içəri girdi, Saleh müəllimin arvadı ilə görüşdükdən sonra stolun arxasına keçdi. İslanıb alnına yapışmış xurmayı tellərini əlilə dala hamarladı və müəllimlə  söhbətə başladı.

Arvad çay süzüb Ceyranın qabağına qoydu. Bu vaxt qonşuluqdan tar səsi gəldi. Ceyran diqqətini toplayıb qulaq asdı. Kimsə, onun ən çox sevdiyi və həmişə evdə tək olan vaxtlarda öz-özünə dönə-dönə oxuduğu “Sarı bülbül” mahnısını çalırdı. Ceyranın musiqiyə diqqətlə qulaq asdığını görən arvad:

− Qonşumuzun oğludur, − dedi – çox yaxşı çalır.

Mahnının təsirinə qapılan Ceyran, hərəkət etmədən, tez-tez kirpik çalaraq dinləyirdi. Elə bil tar dilə gəlmişdi, mahnının sözlərini də deyirdi:

 

Bülbül, sənin işin qandı,

Aşıqlar oduna yandı

Nədən hər yerin əlvandı,

Köksün altı sarı, bülbül…

 

Müəllim gəlib stolun arxasında əyləşdi.

−Çayını iç, qızım, − deyə kiçik mürəbbə qabını Ceyrana tərəf çəkdi.

Bu gün, nədənsə, Saleh müəllim çox qaşqabaqlı görünürdü. Bunu hiss edən Ceyran dilini saxlaya bilmədi:

− Nə olub, Saleh müəllim, qanınız qaradır?

Müəllim narazılıqla başını tərpətdi:

− Daha onu soruşma, ceyran, − dedi və dərindən köksünü ötürdü. O biri otaqda ərinin qalstukunu ütüləyən arvad açıq qapıdan Ceyrana baxdı, qadınlara məxsus bir əda ilə qaş-gözünü süzdürüb başını yırğaladı. Bu hərəkətilə ərinin ovqatının təlx olduğunu bildirdi. Ceyran bunun səbəbini soruşmaq istədisə də, cəsarət etmədi. “Bəlkə mənə deyiləsi söz deyil, evin sirridir?” – deyə fikrindən daşındı.

Ortaya çökən sükutu divar saatının zəngi pozdu. Səkkizin yarısı idi. Müəllim, stəkanına şəkər salıb qarışdırdıqdan sonra, üstünə yağ çəkilmiş çörək parçasını götürüb dişlədi. Ceyran hələ də ona baxıb susurdu. Atası qədər sevdiyi qoca müəlliminin pərişanlığı qızı darıxdırırdı. Saleh müəllim çayını içib ayağa qalxdı. Onun geyinməyə hazırlaşdığını görən Ceyran kitablarını götürüb otaqdan çıxdı və pilləkənin artırmasında dayandı.

Ceyran hələ aşağı siniflərdə oxuyarkən adət elədiyindən, həmişə mürəkkəbqabını özü ilə aparıb-gətirərdi. Məktəbdə partalardakı mürəkkəblərin rəngi açıq olduğundan onun xoşuna gəlməzdi. “Adamın xətti pis düşür”, deyərdi. Özü evdə hazırladığı mürəkkəblə yazanda xətti zər kimi parıldayardı.

Yağış kəsmişdi. Hava daha da saflaşmışdı. Göy qübbəsi tavus quşunun lələkləri kimi əlvan qövs-qüzehlə bəzənmişdi. Qonşu həyətdəki qollu-budaqlı meynənin yaşıl yarpaqları üstünə düşmüş yağış damcıları günəş işığında mirvari kimi parıldayırdı. Hasarın o tayında, gödəkqollu tor köynək geymiş, qıvrımsaç bir oğlan, açıq pəncərə qabağında tarı sinəsinə basıb həzin-həzin çalırdı. Çalırdı və öz musiqisindən həzz alırmış kimi, mizrabı simlərə vurduqca başını mahnının ahənginə uyğun tərzdə hərəkət etdirirdi. Gah sarı sim ağ simə, gah da ağ sim sarı simə öz dərdini deyirdi. Elə bil tarın üstünə bir cüt bülbül qonmuşdu.

“Əcəb çalır!” deyə yanıqlı mahnıya uyan Ceyran bir anlığa harada olduğunu unudaraq, özünü məhəccərin üstünə yıxıb qabağa boylandı. Bu vaxt onun qolu, taxtanın qırağına qoyduğu mürəkkəb qabına toxunub qonşu həyətə saldı. Ceyran meynə yarpaqlarının arasından tarçalan oğlanın sifətini aydın görə bilməsə də, oxucu yəqin ki, onun kim olduğunu hiss etmişdir.

Diləfruzun evdə olmamasından istifadə edən Adil, anasının ölümündən sonra həmişə qara köynəkdə saxlanılan tarını bu gün birinci dəfə çıxarıb çalmağa başlamışdı. Sanki o, ürəyini boşaltmağa adam tapmadığından dərdini simlərə tökürdü. Adil yerə dəyib parçalanan mürəkkəb qabının cingiltisini eşidərək, səs gələn tərəfə çevrildi və Ceyranın təəssüflə aşağı baxdığını görcək ayağa qalxdı.

Adillə Ceyranın nəzərləri ilk dəfə burada, yaşıl meynə yarpaqlarının arasından bir-birinə sataşdı.

− O sınan nə idi? – Adil qonşuya gələn bu qəşəng qızı diqqətlə süzüb soruşdu.

Ceyran qızardı, alt dodağını dişləyib başını yerə dikdi, hörükləri aşağı sallandı. Qız onları əlilə arxaya atıb qaşlarının altından tarçalan oğlana baxdı və yavaşcadan:

− Mürəkkəb qabı idi, − dedi.

Adil tarı ehtiyatla yerə qoydu, bir an dayanıb susdu və nə isə düşünərək evə keçdi. Azacıq sonra əlində bir mürəkkəb qabı tələsik bayıra çıxıb, həyətə endi.

− Alın, məəttəl qalarsınız, − deyə dabanlarını qaldırıb hasarın üstündən mürəkkəb qabını qıza uzatdı. Ceyran əvvəlcə almaq istəmədi, lakin tarçalan oğlanı pərt edəcəyini düşünüb fikrini dəyişdi. O da aşağı əyilib əlini uzatdı. Mürəkkəb qabını Adildən alanda onların barmaqları bir-birinə toxundu.

Ceyranın səsi titrədi:

− Çox sağ olun, − dedi.

− Dəyməz! – deyə Adil də yavaşcadan mənalı bir tərzdə cavab verdi. Bir də qıza baxdıqdan sonra getmək istərkən Ceyranın səsi onu saxladı:

− Mən sizə qulaq asırdım. Birdən mürəkkəb qabım düşüb sındı…

Qız bu sözləri nə üçün dediyini özü də bilmədi.

Adil gülümsündü.

− Heç çala bilirəmmi? – deyib cavab gözlədi.

Onların söhbətini Saleh müəllimin eşidəcəyindən ehtiyat edən Ceyran dönüb dala baxdı. Sonra kitablarını götürüb üzünü yana çevirdi:

− “Sarı bülbülü” çox yaxşı çalırsınız, − dedi və dönüb evə keçmək istərkən, qapıda Saleh müəllimlə qarşılaşdı. Bu vaxt arxadan yenə Adilin səsini eşitdi:

− Onda qonşuya tez-tez gəlin. Mən də həmişə sizə “Sarı bülbül” çalaram.

Yaxşı ki, müəllim heç bir şey duymadı. O, əzik portfelini əlində yellədə-yellədə çevik addımlarla pillələri endi.

− Gedək, Ceyran!

Adil qızın adını eşitdi, onu yadında saxlamaq üçün ürəyində təkrar etdi: “Ceyran”.

Qız bir daha hasarın o tayına boylanıb müəllimin dalınca həyətə düşdü.

Küçəyə çıxdıqdan sonra qulağına yenə tarın səsi gəldi. O yenə “Sarı bülbül” çalırdı.

Bu əhvalat iki ay əvvəl olmuşdu. Onda səhərdi. Güllü-çiçəkli, təravətli bir bahar səhəri idi.

Ceyranla müəllim söhbət edə-edə gəlib Bakı Sovetinə çatdılar. O biri səkidəki məktəb binasına tərəf  keçmək istəyirdilər ki, müəllim uzaqdan Diləfruzu görüb dayandı. Arvad həmişəki kimi bərli-bəzəkli geyinmiş, başına geniş dövrəli həsir şlyapa qoymuşdu. Məmməd anasının ayaqlarının yanında qırın üstünə sərələnib özünü yerə sürtərək qışqırırdı.

− Bir o uşağa fikir ver, − deyə Saleh müəllim Məmmədi göstərdi. – Səhər-səhər mənim qanımı qaraldan o dələduz oldu.

Son vaxtlar Məmmədin iştahasının kəsildiyini görən Diləfruz qorxuya düşüb evə həkim çağırtdırmışdı.

Məmmədin söyüşlərinə əhəmiyyət verməyən həkim, uşağı diqqətlə müayinə edib dərman yazmış, onu səhərlər təmiz havada gəzdirməyi məsləhət görmüşdü. Üstəlik, Diləfruza tapşırmışdı ki:

− Bu içməli dərman bir az acıdır. Ancaq qorxmayın, gündə üç dəfə xörək qaşığı ilə verərsiniz.

Həkimin sözləri arvadı təşvişə salmışdı. Diləfruz barmağını silkələyərək onu hədələmişdi:

− Bax, doktor, sənə indidən deyirəm, bu neçə ildə bir bu uşağı tapmışam. Yazdığın dərmanı alıb Məmməddən qabaq özüm içəcəyəm. İşdir, bir şey olsa birbaş sənin qapına gələcəyəm. Onda mənim üzümü görmə! Gözümü yumub, ağzımı açacağam.

Dərman şüşəsini elə birinci gün vurub sındıran Məmməd, təmiz havaya getməkdən də boyun qaçırmışdı. Lakin anası çox çətinliklə onu dilə tutub birinci gün dəniz sahilinə, bu dəfə isə pionerlər parkına gətirib gəzdirmişdi.

Evə qayıtmaq vaxtı yetişəndə yenə Məmmədin nəhsliyi tutdu. Anasının aldığı oyuncaqları, konfet, şokolad qutularını küçənin ortasına fırlatdı. Məmməd getmək istəmirdi. Diləfruz ona nə qədər vəd verirdisə, uşağı razı sala bilmirdi.

− Mən getmirəm. – deyə Məmməd ərköyünlüklə çığırıb anasını söyür, özünü yerə sürtür, üstünü toz-torpağa bulayırdı.

Məmməd küçənin ortasında dayanıb yol göstərən milisionerin əlindəki ala-bula ağaca vurulmuşdu. Onu almayınca yerindən qalxmaq istəmirdi.

Yoldan ötənlər dönüb  əvvəlcə uşağa, sonra da səhnəyə çıxacaq aktrisa kimi rənglənib kirşanlanmış Diləfruza baxırdılar. Milisioner gözlərini Məmməddən çəkmirdi. Ceyranla müəllim də dayanıb onlara tamaşa etməyə başladılar.

Nəhayət, çarəsi kəsilmiş Diləfruz, Məmmədin ürəyini sındırmaq istəmədi, dabanları üstündə o tərəf-bu tərəfə fırlanan milis işçisinə yaxınlaşdı:

− Ay milisioner qardaş, zəhmət olmasa, o əlindəki ağacı beş dəqiqə ver uşaq oynatsın. Öldürür özünü ki, əmi onu versin mənə. Deyirəm olmaz, qulaq asmır ki, asmır! Naxoşdur ey…

Milisioner qaşlarını düyünləyərək sifətinə ciddi bir ifadə verdi. Acıqlı nəzərlərilə Diləfruzu başdan-ayağa kimi süzdü:

− Onun naxoşluğu tərbiyəsizlikdir! – dedi və tez arxasını arvada çevirib qarşıdan gələn maşına yol göstərdi.

Diləfruzun ağzı açıldı, nə açıldı:

− Tərbiyəsiz sənin atandır! Vaxsey… Bir bunun danışdığına bax. Mən gəlib adam kimi ondan ağacı xahiş edirəm, gör bir bu mənə nə deyir. “Tərbiyəsiz?!”  Heç eybi yoxdur! Rəhmanın gözlərindən iraq! Görərsən!

O deyinə-deyinə Məmmədin yanına gələndə müəllimlə Ceyran o biri səkiyə keçdi.

− Gördünmü? – deyə Saleh müəllim Ceyrana baxıb evdəki kimi yenə narazılıqla başını buladı. – Belə ana ilə, belə uşaq ilə qonşu olanın qanı qaralmazmı? – Müəllim bir az ara verib əlavə etdi: − Düz beş ildi ki, bir qızılgül ağacı bəsləyirdim. Öz əlimlə əkib böyütmüşdüm. Bu səhər o uşaq bir daş vurub gülün budağını sındırdı. Elə bil daş ürəyimin başından dəydi.

Müəllimin səsindəki kədəri duyan Ceyran onun üzünə baxdı. Müəllimin çənəsi və bozumtul bığlarının altında gizlənmiş nazik dodaqları titrəyirdi. Ceyrana elə gəldi ki, o sınan gül Saleh müəllimin nə isə, ən əziz bir xatirəsilə əlaqədardır. Lakin Ceyran heç nə soruşmadı. Məgər hər şeyi soruşmaq mümkündürmü?

 

ÇƏRŞƏNBƏ AXŞAMI

Saat on birə işləyirdi. Axşam gəzintisinə çıxmış bakılıların ayağı hələ də küçələrdən kəsilməmişdi. Hava mülayim və sakit idi. Ay bədrlənmişdi. Ulduzlar sayrışırdı. Evlərin açıq pəncərələrindən küçələrə işıq səpələnirdi. Mağazaların bəzəkli vitrinlərində və hündür binaların üstündə tez-tez yanıb-sönən əlvan işıqlar hələ uzaqdan diqqəti cəlb edirdi.

Sahil binaları arasında yüksələn hökumət evinin qarşısından keçən geniş küçə boyunca əkilmiş ayland və küknar ağacları bura xüsusi gözəllik verirdi. Elektrik dirəklərində yanan şar şəkilli ağ lampaların ziyası yaşıl ağacların ötən minik maşınlarının  siqnalı və şəhər qırağında gedən tramvayların zəng səsləri pozurdu.

Bakının bu axşamı bəyaz Leninqrad gecələrini xatırladırdı. Şəhər çilçıraq kimi yanır, Xəzər cilvələnir, titrəşən işıqlar büllur sularda yuyunurdu. Ayın işığında dəniz elə aydınlaşmışdı ki, sanki onun dibində balıqlar, yosunlar görünəcəkdi.

Bakı gecələri çox gözəl olur! Yadımdadır, o vaxt mən hələ uşaqdım, gün batandan sonra sarıaşıqlı aynabəndimizə çıxıb saatlarla çıraqban şəhərin seyrinə dalardım. Baxardım, baxardım və  bakılı olduğum üçün fəxr edərdim. Ürəyim iftixar hissi ilə elə döyünərdi ki…

İllər ötdü, mən yaşa doldum. Bakı cavanlaşdı, daha da gözəl oldu.

Mən karnavaldan çıxan gənclərlə birlikdə indi də Bakı gecəsini seyr edirəm. Onlar evlərinə dönürlər, mən isə hələlik hara getdiyimi bilmirəm. Ancaq gedirəm. Ahəstə addımlarla çiyin-çiyinə dənizə tərəf irəliləyən və sanki gecənin sakitliyini pozmamaq üçün astadan söhbət edən Adillə Ceyranı izləyirəm. Mən onların pıçıltılarını aydın eşidirəm. Əvvəlcə nə danışdıqlarından xəbərim yoxdur. Ancaq indi Adil karnavalda Ceyrana göndərdiyi cavab məktublarına görə ondan üzr istəyirdi:

− Düzü mən bilmirdim. Mən elə bilirdim ki, “13” tamam başqa adamdır…

Ceyran Adilə imkan vermədi:

− Siz bu sözlərlə məni utandırırsınız, − dedi. – Ona qalsa, gərək mən birinci üzr istəyim. “Poçt” oyununun ləzzəti elə orasındadır ki, birisinə zarafatla məktub yazıb aldadırsan.

−Bəs o biri nömrə “145” sizdə haradan idi, Ceyran? – deyə Adil, indiyə kimi ona qaranlıq qalan məsələni aydınlaşdırmaq istədi. O, özü də hiss etmədən, dili nə təhər dolandısa ilk dəfə Ceyranın adını çəkdi. Deyəsən, bu, qıza da qəribə gəldi, cəld çevrilib Adilin üzünə baxdı. Sonra gözlərini yerə dikib yavaş səslə onun sualına cavab verdi:

− “13” mənim rəfiqəmin nömrəsi idi, − dedi. – Biz karnavala bir yerdə gəlmişdik. O, yarıda çıxıb vağzala – qardaşını qarşılamağa getdi, nömrəsini mənə verdi.

− Siz də, − deyə Adil gülə-gülə onun fikrini tamamladı, − bütün oyunları mənim başıma gətirdiniz.

− Yoxsa məndən incidiniz?

Qız bu sözləri elə şirin dillə dedi ki, Adilə ləzzət verdi.

− Yox, yox! Kaş məni həmişə siz incidəydiniz.

Adilin bu gözlənilməz cavabından sonra heç biri danışmadı. Ceyran yolunu yaxın salmaq üçün o biri səkiyə tərəf addımladı. Adil də onun dalınca getmək istəyəndə bir minik maşını, sanki qəsdən, söhbətin ən şirin yerində araya keçdi. Faraların güclü işığı Adilin gözlərinə düşdü. O, bir anlığa Ceyranı görmədi. Maşın ötdü. Adil irəliləyib o biri səkiyə qalxdı. Ceyran dala baxmadan gedirdi. Ancaq bayaqkından yavaş gedirdi. Yəqin ki, oğlanın ona çatması üçün yubanırdı.

Adil yaxınlaşdı. Yenə yanaşı addımladılar.

Kəsilən söhbəti təzədən başlamaq Adilə çətin gəlirdi. Nə yaxşı danışırdılar! Şofer də vaxt tapdı! Mərdimazarı axtarmaqla deyil ki!

Özü də hiss etmədən qıza çox yaxınlaşdığını görən Adil, sanki çiyinlərinin bir-birinə toxunacağından ehtiyat edərək yana çəkildi.

− Mənim bir dostum var, yaman zarafatcıl oğlandır, − deyə o sükutu pozdu. Ceyran Adilin nə danışacağı ilə maraqlanıb üzünü ona çevirdi. – O deyir, qızla gedəndə elə ki, gördün nə o danışır, nə sən, ikiniz də utanırsınız, onda söhbəti sal taxta qaşıqdan.

− Nədən? – deyə Ceyran təəccüblə Adilə baxdı.

− Taxta qaşıqdan! Deyir, ondan sonra hər şey öz yoluna düşəcək. Taxta qaşıq arada bəhanə olacaq. Sonra o qədər danışacaqsınız ki. İndi mən görürəm ikimiz də ağzımıza su almışıq. Az qalmışam soruşum ki, evinizdə taxta qaşıq varmı?

Ceyran gülməkdən özünü güclə saxladı. Ancaq Adilin ürəyini sındırmamağa çalışıb, yenə onun sualını cavabsız qoymadı:

−Var idi, − dedi, − kiçik qardaşım sındırdı.

Bu, Adilə başqa bir söz deməyə təkan verdi:

−Yəqin ki, mürəkkəbqabını sındıran kimi, qaşığı da özünüz sındırmısınız. Nahaqdan qardaşınızın boynuna atırsınız.

Adilin, bəlkə heç düşünmədən, zarafatyana dediyi mürəkkəbqabı əhvalatı Ceyrana çox şey təlqin etdi. Adil özü də bilmədən, qızın ürək tellərinə toxunub onları titrədirdi. İki ay əvvəl Saleh müəllimgildə olanda qonşu həyətdən eşitdiyi tarın yanıqlı səsi Ceyranın qulaqlarına dəydi. O vaxt qızın Adilə dedikləri və ondan aldığı cavab yadına düşdü: “Siz  “Sarı bülbülü” çox yaxşı çalırsınız”, “Onda qonşuya tez-tez gəlin, mən də həmişə sizə “Sarı bülbülü” çalaram”.

Ceyran özünü güclə ələ aldı. Qıza elə gəldi ki, bu dəqiqə Adil diqqətlə onun sifətinə baxsa, hər şeyi gözlərindən oxuyacaqdır; o vaxt Saleh müəllimlə bərabər həyətdən çıxıb məktəbə gedəndə bütün yolu Adilin haqqında düşündüyünü də duyacaqdır. Ceyran gözlərinin hər şeyi büruzə verəcəyindən qorxurdu. Qorxurdu ki, bu gecə karnavalda məktubları heç də zarafat xatirinə göndərmədiyini Adil başa düşsün.

−Sizin nəyə işarə etdiyinizi bilirəm, − deyə haçandan-haçana qız köksünü ötürüb ehtiyatla dilləndi. Həyəcanlı olduğunu büruzə verməmək üçün dərhal susdu. Sonra ona yad olan boğuq bir səslə əlavə etdi: − Hamısı yadımdadır… yaxşı tar çaldığınızı da unutmamışam.

Ceyran özünü o qədər itirmişdi ki, əgər bu dəqiqə ondan hansı küçə ilə getdiyini soruşan olsaydı, bu suala çətinliklə cavab tapardı.

−Yenə də çalırsınızmı? – deyə qız, başqa bir sual verdi.

−Xeyr.

−Nə üçün?

`        −Qulaq asan yoxdur .

Qız bu qısa cavabdakı eyhamı başa düşsə də, özünü o yerə qoymadı.

Ceyranın mənasız sandığı o “taxta qaşıqda” nə böyük hikmət vardı! İndi hər ikisi danışırdı. Özü də elə xoşagələn, yaddaqalan sözlər danışırdılar ki…

İkicə dəqiqə sonra, üzü Xəzərə baxan üç mərtəbəli bir binanın qabağında dayandılar. – Yəqin, bura Ceyrangilin evidir, − deyə Adil başını qaldırıb işıqlı pəncərələri gözdən keçirdi.

Çatdıq!

Ceyranın dodaqlarından qopan bu kəlmə öz həqiqi mənasından çox, bir təəssüf  bildirdi.

Adil cəsarətli oğlan olsaydı və əgər utanmasaydı, bu sözün müqabilində qıza yaxşı cavab verərdi. Deyərdi ki, “Ceyran, axı niyə belə təəssüf edirsən? Bu günün sabahı da var”. Ancaq o danışmadı. Daha doğrusu danışmağa söz tapmadı. Məlul baxışlarını qızın bir cüt şəvə kimi parlayan gözlərinə dikib susdu. Adil bu ilk görüşün son ayrılıq olmasını istəmirdi. İstəyirdi ki, Ceyranı yenə, günü sabah səhər tezdən görsün. Bunun üçün o, qıza nə deyəydi? Necə deyəydi? Birdən dedi, Ceyranın acığına gəldi, sonra? Yox, necə olur-olsun Adil bu qızla bir daha görüşməli idi. Bəlkə, onlar bir-birinə heç yerdə rast gəlməyəcəkdilər.

Bu düşüncələrdən sonra Adil cəsarətləndi. Nə danışdığını o qədər də dərk etmədən dilləndi:

−Ceyran, bizi bir yerdə görsələr, sizə söz gəlməz ki?

−Yox, − deyə qız çəkinmədən cavab verdi. –Mənim evdən gizlin işim olmaz. Ancaq… anam mənə həmişə bir şey tapşırır, deyir, kiminlə dostluq, yoldaşlıq eləmək istəsən tələsmə, adamını yaxşı tanı, − qız azacıq ara verib, əlavə etdi, − hətta deyir, ailəsinin də kim olduğunu öyrənməyi unutma. Adamlar çox müxtəlif  olurlar. Onları tanımaq çətindir.

Adil orta məktəbdə oxuduğu on il müddətində dəfələrlə müəllimləri qarşısında dayanıb çətin imtahanlar vermişdi! Lakin heç vaxt – nə indi Ceyranın qarşısında durduğu qədər sıxılmışdı, nə də danışmaqda bu qədər çətinlik çəkmişdi.

−Yaxşı, birdən bizi bir yerdə görüb soruşsalar ki, yanındakı oğlan kimdir, onda nə deyərsiniz?

−Onda bu suala cavab verməyi sizin öhdənizə buraxaram – deyə Ceyran da söz üçün məəttəl qalmadı. – Bəs siz nə deyərsiniz?

−Əgər bunu ananız soruşsa, − Adil gülə-gülə başını qaşıdı, − deyərəm məktəb yoldaşımdır, əgər atanız çıxsa, onda…

−Onda, çox güman ki, evin dalına keçərsiniz.

İkisi də güldü.

−Ancaq onu bilin ki, − deyə Ceyran evə qaçmağa hazırlaşırmış kimi, bir addım geri çəkildi, − mənim anamı aldatmaq çox çətindir. İkincisi o, məktəb yoldaşlarımın hamısını yaxşı tanıyır.

−Ceyran, siz məni o qədər qorxaq bilməyin. Elə olsa, mən açıq-açığına deyərəm ki, biz Ceyranla təzə tanış olmuşuq. Bu gün hələ birinci görüşümüzdür. Sabah axşam yenə görüşə çıxacağıq.

Qızın sifətindəki ifadə bir anda dəyişdi, başını aşağı saldı.

Adil ürəkləndi:

−Yalan demirəm ki, Ceyran?

Ceyranın pıçıltısı güclə eşidildi:

−Bilmirəm.

Adilə də elə bu bəsdi! Ceyrandan ayrılandan sonra Adil evə getmək istəmədi. Xeyli vaxt onların pəncərələri ilə üzbəüz səkidə gəzindi. Xiyabanla bir neçə dəfə o baş-bu başa getdi, yenə gəlib həmin yerdə ayaq saxladı; Ceyrangilin işıqları sönüncəyədək gözlərini onların pəncərələrindən çəkmədi. Ancaq bundan sonra könülsüz və tələsmədən evlərinə tərəf addımlamağa başladı.

Bu gecə nə gözəl gecə idi! Adil heç vaxt nə bədirlənmiş ayı, nə sayrışan ulduzları, nə də şəhərin işıqlarını  bu qədər mənalı görməmişdi. Qarşısına çıxan adamlar da indi ona çox mehribanlıqla baxırlar. Qəribədir, elə bil küçələr də bayaqkına nisbətən gözəlləşmişdi. Bir saat əvvəl əhəmiyyət vermədiyi ağacların titrəyən yarpaqları ayın işığında elə gözəl görünürdü ki! Adil hara baxırdısa, bir təravət, bir yenilik duyurdu. Bu dəqiqə o, hər şeyi, hətta öz varlığını da unutmuşdu. Adil, ancaq Ceyranı düşünür, yolu onunla gedir, ürəyində onunla danışırdı…

İlk məhəbbətin, ilk görüşün çox qəribə anları olur! O anlaşılmaz hissləri keçirən hər kəs ürəyindəkiləri dillə deməyi bacarmasa da, uzun vaxt unuda bilmir. O təmiz, o bakirə duyğular gəncliyin ən əziz xatirələri kimi qəlbin dərin və gizli guşələrində silinməz izlər buraxır. Bəzən o xatirələr əbədi bir sirr olaraq qalır və heç kimə də açılmadan insanla bərabər torpağa gedir…

İlk məhəbbət, ilk görüş! Həyatın, gəncliyin ən mənalı çağları da bundan sonra başlayır. Kimin başına gəlibsə, yaxşı bilir. İlk məhəbbətin iztirabları da ləzzətli olur. Siz Adili qınamayın.

Saat on ikiyə qalırdı, Adil isə evlərinə indi yaxınlaşırdı. Fikri hələ Ceyrandan ayrılmamışdı. O, qapılarına çatdı, kürəyini divara söykəyib başını yuxarı qaldırdı; ulduzlara baxdı. Yorulduğunu ancaq indi hiss etdi. Elə bil bədəni ağırlaşmışdı, taqətdən düşmüş dizləri az qala büküləcəkdi. Adil üzünü hansı tərəfə çevirirdisə, Ceyranı görürdü, qulaqlarına Ceyranın səsi gəlirdi. “Ancaq onu bilin ki, mənim anamı aldatmaq çox çətindir. İkincisi, o, məktəb yoldaşlarımın hamısını yaxşı tanıyır”. Bu sözləri bir az qabaq Ceyran ona demişdi, Adilə sataşmışdı.

−Çox nahaq yerə, çox nahaq yerə bu tezliklə ondan ayrıldım, −deyə Adil səhvini indi başa düşüb özünü danladı. – Əgər xahiş etsəydim, Ceyran yəqin ki, sözümü yerə salmazdı. Heç olmasa, beş dəqiqə dayanardı. Bəlkə lap on dəqiqə də dayanardı, yenə söhbət edərdik. Eybi yoxdur. Keçənə güzəşt deyərlər. Qoy bu mənə dərs olsun! Gələn dəfə işimi bilərəm.

Adil gözlərini yumub bir an hərəkətsiz dayandı. “Siz “Sarı bülbülü” çox yaxşı çalırsınız”. Elə bil bu sözləri yenə Ceyran pıçıldadı. Adil yuxudan ayılmış kimi oldu; özünü düzəldib ətrafına baxdı. Yaxınlıqda heç kim yox idi.

Əgər Diləfruz olmasaydı, Adil bu dəqiqə eyvana çıxıb pəncərələri açar və tarı sinəsinə basardı. Bütün gecəni çalardı. Özü də elə çalardı ki, tarın səsini Ceyran eşitsin və bilsin ki, Adil bu mahnını onun üçün, ancaq onun üçün çalır.

Adil çərşənbə axşamına Ceyranla görüş təyin etdiyinə inana bilmirdi. Qızın öz dili ilə razılıq verməsinə baxmayaraq, ona yuxu kimi gəlirdi. Elə bil bu sözləri Ceyran deməmişdi: “Xeyr, Adil, ondan tez görüşə bilmərik. Anam çərşənbə axşamları evdə olur. Mən də ancaq o gün gəzməyə çıxa bilərəm”. Bu dəqiqə Adil, gələcək görüşlərin xatiri üçün razı olardı ki, ömürdən də getsə, həftələr, günlər gödəlsin, hər iki-üç gündən bir çərşənbə axşamları gəlsin.

Ceyran hələ dördüncü sinifdə oxuduğu vaxt Xalidə adlı qəşəng bir qızla dostlaşmışdı. Xalidənin şəvə kimi qara, gödək saçları vardı. Yumru yanaqları həmişə yayın istisində də, qışın soyuğunda da almatək qızarardı. Sinifdə iki Xalidə olduğundan, uşaqlar onu “qırmızıyanaq Xalidə” çağırardılar. O, qısa, seyrək qaşlarından və qara qıyıq gözlərindən çin qızlarına oxşardı. Xalidə güləndə onsuz da xırda olan gözləri ətli yanaqlarının içində itib-batardı.

Bu iki rəfiqə hər gün məktəbə qoşa gələr, gəzməyə birlikdə gedər, imtahanlara bir yerdə hazırlaşardılar. Bəzən əkiz bacı kimi paltarlarını da eyni parçadan tikdirib cüt geyinərdilər.Dərs zamanı Xalidə həmişə Ceyranla pıçıldaşdığından müəllimlər onları bir yerdə oturmağa qoymazdılar. Yoxsa, fürsət tapınca öz aralarında zarafatlaşıb bir-birini dümsüklər və hey gülüşərdilər.

Qızlar yeddillik məktəbi qurtarandan sonra da ayrılmadılar. Rəssamlıq texnikumuna bir yerdə daxil oldular. Ceyran orta məktəbdə oxuduğu vaxt çəkdiyi şəkillərlə Xalidəni də rəssam olmağa həvəsləndirmişdi.

Texnikumu bitirdikdən sonra Xalidə rəsm müəlliməsi işləmək üçün kənd məktəbinə təyinat almışdı, gözəl mənzərəli yerləri gəzmək həvəsində olan Xalidə yay istirahətini təbiətin qoynunda keçirmək üçün hələ dərslər başlanmamışdan rayona yola düşmüşdü. İndi ikinci ay idi ki, qızlar öz ürəklərini məktublarla bir-birinə açırdılar.

Ceyran Adildən ayrıldıqdan sonra evə gəlib yenicə oturmuşdu ki, anası ona bir məktub verdi:

−Al, qırmızıyanaq Xalidədən gəlib, − dedi.

Ceyran kağızı oxumağa başladı. Xalidə həmişəki tək bu məktubunda da bir rəssam səliqəsilə hərfləri muncuq kimi yan-yana düzmüşdü. Zarafatdan əl çəkməyən qız yenə də rəfiqəsinə sataşaraq məktubu “Əzizim, xallı Ceyran!” sözlərilə başlayırdı. O, təyinat aldığı kəndi, məktəbi və oranın gözəl mənzərəli təbiətini təriflədikdən sonra yazırdı: “Dərslər başlanan kimi klubda iş götürmüşəm. Rayon artistləri təzə tamaşa hazırlayıblar. Xahiş eləyiblər ki, dekorasiyaların şəkillərini mən çəkəm. Şəhərdə aldığım yağlı boyalar lap yerinə düşdü. Neçə gündür klubda işləyirəm. Ceyran, sənə yazmağa da utanıram. Burada baş rolları oynayan Nadir adlı bir artist var, səhərdən axşamacan yanımdan getmir. Elə hey teatrlardan, kinolardan danışır…” Ceyran məktubun bu yerini oxuyanda arxadan anasının gəldiyini duyub kağızı bükdü.

−Yaxşı, mənim qırmızıyanaq Xalidəm nə yazır? – deyə arvad soruşdu. – Yəqin orda da dəcəlliyindən əl çəkmir, hə?

Ceyran anasının üzünə baxmadan:

−Sənə çoxlu salamı var, − dedi və üzünün ifadəsini anasından gizlətmək üçün corabını yuxarı çəkmək bəhanəsilə stolun altına əyildi.

Rəfiqəsinin məktubunu axıra kimi oxuduqdan sonra Ceyranı fikir götürdü. Qız yemək stolunun arxasında oturduğunu unutmuşdu. Çay soyumuşdu. O, stəkanı qırağa itələyib ayağa qalxdı. Evdəkilər yatmağa hazırlaşırdılar. Ceyran da öz otağına keçib stolüstü lampanı yandırdı. Xalidənin məktubunu götürüb artist oğlanla əlaqədar yerlərini bir də oxuduqdan sonra üzünü ovcuna alıb yazı stoluna dirsəkləndi. Yanaqları od tutub yanırdı.

Bu vaxt Ceyranın qulaqlarına sanki lap uzaqdan güclə eşidilən tar səsi gəldi. Qız qeyri-ixtiyari olaraq bu sözləri ürəyindən keçirdi:

“Nədən hər yerin əlvandı,

Köksün altı sarı bülbül”.

Ceyran Adil barədə çox düşündü. Elə bil otağın havası qıza azlıq etdi, ürəyi sıxıldı. O durub küçə balkonuna çıxan qapını açdı. Tül pərdələr asta-asta yuxarı qalxdı. Xalidənin məktubu yaralı göyərçin kimi stolun üstündə çırpındı. Balkon qapısı ilə üzbəüz pəncərədə qoyulmuş dibçəkdəki reyhanın yarpaqları tərpəndi. Otağa xoş ətir doldu.

Ceyran xalatını geyib balkona nə vaxt, nə üçün çıxdığını özü də bilmədi. Sinəsini məhəccərin soyuq dəmirlərinə söykəyib aşağı boylandı. Bayaq Adillə dayanıb şirin söhbət etdikləri yerə baxdı. Küçələr sakit və kimsəsiz idi. Uzaqda bir nəfər gəzirdi. Ceyran onu Adilə oxşatdı. Ancaq yox, Adil olsaydı dönüb geri baxardı.

Ceyran balkonda nə qədər dayandığını bilmədi. Qızın bədəni yarpaq kimi əsirdi. O özünü yığıb çiyinlərini əsdirə-əsdirə evə qaçdı. Balkonun qapısını örtüb yazı stolunun arxasında əyləşdi.

Əgər indi Xalidə burda olsaydı, Ceyran Adillə necə dostlaşdığını və karnavaldakı bütün əhvalatları ona danışardı. Ancaq hər şeyi, ürəyindəki hissləri də deyə bilərdimi? Yox, Ceyran utanardı.

Qız birdən nə düşündüsə, stolun siyirtməsini çəkib kağız çıxardı. – Yazacağam! Mən də hamısını Xalidəyə yazacağam! – deyə qələmi götürüb mürəkkəbə batırdı. Bu an Ceyran qəlbində bir ağrı hiss etdi; sanki qələmin ucu mürəkkəbqabına deyil, onun ürəyinə batdı və yaman ağrıtdı. Sonra bircə saniyədə hər şey dəyişdi, qızın gözləri fərəhlə parladı, gülümsədi. İki aydan bəri stol üstündə qalıb əhəmiyyətsiz bir şey kimi unudulan bu mürəkkəbqabı Ceyrana o qədər qiymətli, o qədər əziz göründü ki! Qız istər-istəməz onu əlinə alıb diqqətlə baxdı. İndi bu adi mürəkkəbqabı deyil, Adilin ilk yadigarı idi! – Yaxşı ki, bu vaxtacan salıb sındırmamışam, − deyə o, mürəkkəbqabını ehtiyatla yerinə qoydu. Sonra yenə qələmi götürüb yazmaq istədi. Ancaq məktubu necə başlayacağını bilmədi. Saleh müəllimgildə olan əhvalat qızın yadına düşdü: yağış yenicə kəsmişdir. Hava saf və təmizdir. Qonşu həyətdəki qollu-budaqlı meynənin yaşıl tər yarpaqları üstünə düşmüş yağış damcıları günəşin işığında mirvari dənələri kimi parıldayır. Hasarın o tayında, gödəkqollu tor köynək geymiş, qıvrımsaç bir oğlan eyvanlarının açıq pəncərəsi qabağında əyləşərək tarı sinəsinə basıb həzin-həzin çalır. Ceyran isə özünü məhəccərin üstünə yıxıb, qabağa boylanaraq musiqinin yanıqlı səsinə uymuşdur…

Qız bu mənzərəni xatırladıqca elə bil canlı bir tabloya baxır, hər şeyi aydın görürdü. Ceyran bu xatirələrə qapılaraq qarşısındakı kağızda, aynabənddə oturub tar çalan bir oğlan şəkli çəkdi. Lakin qələm, onun yavaş-yavaş boşalan barmaqları arasından düşdü!

−Kaş çərşənbə axşamı tez gələydi! – Ceyran darıxmış halda təkrar balkona çıxdı.

 

         QAPINI DİLƏFRUZ AÇDI

Həyət qapısı döyülürdü. Axşam yeməyindən sonra yumşaq çarpayıya uzanmış Diləfruz üç saata yaxın idi ki, div kimi yatır, nə Məmmədin ağlamasını, nə də qapının döyülməsini eşidirdi. Rəhman səfərdə olduğundan, arvad küçə qapısını hələ ertədən bağlamışdı. Diləfruzun xorultusu otağı götürmüşdü.Bir neçə dəfə zəngi basan Adil Diləfruzun oyanmadığını görcək, qapını yumruğu ilə bərkdən döydü. Nəhayət, Diləfruz tənbəl-tənbəl dikəlib gərnəşdi, divar saatına çəpəki bir nəzər saldı. Saat on ikidən xeyli keçmişdi. Diləfruz Adilin evdə olmadığını tamam unutmuşdu. İndi bunu xatırlayan kimi qan beyninə vurdu. Üstünə örtdüyü döşəkağını kənara atıb, ayaqlarını çarpayının qabağında yerə döşənmiş xallı pələng dərisinin üstünə qoydu. Sonra xalatını və yumşaq ayaqqabılarını geyib gözlərini ovuşdura-ovuşdura aynabəndə çıxdı, pəncərəni açıb başını bayıra uzatdı:

−Kimsən? – deyə kal səslə soruşdu.

−Aç, mənəm!

Diləfruz əl-qolunu ölçə-ölçə, dabanlarını hirslə yerə vura-vura həyətə endi. Qapının cəftəsini açıb geri çevrildi. Adil içəri gircık arvad deyinməyə başladı:

−Bəli də! Elə bu qalmışdı?! Bundan sonra gecələr Diləfruz xanım durub sənin üçün qapı açacaq? Xeyr! Onu görməzsən. Sən gedib hansı cəhənnəmdəsə özün üçün kef eləyəcəksən, mən yuxuma haram qatacağam?!

Adil, arvadın qaraqışqırıq saldığını görüb tez qapını örtdü. Diləfruzu sakit eləmək çətin məsələ idi, o, gözlərini yumub ağzını açmışdı:

−Əgər, o Rəhman adı batmış evə gələr, mən bunların hamısını onun ovcuna qoyaram. Mənim bu əziz canım üçün. – O, şappıltı ilə açıq sinəsinə vurdu. – Əgər deməsəm itin qızıyam! Görərsən!

Adil pilləkənə tərəf addımladı.

−Əvvəla, bunun üçün atam mənə heç bir söz deməz. Desə də haqsızlıq edər! Mən səni hər gecə narahat eləsəm, onda haqlısan. Döyülən qapını evdə olan açmalıdır! – deyə Adil pillələri qalxıb aynabəndə keçdi. Diləfruz xalatının ətəyini dizlərinə qədər qaldırıb onun dalınca yüyürdü.

−Həri, atan bunun üçün sənə heç bir söz deməz?! Demək it-itin ayağını basmaz?! Arxayınsan atana?..

Adil sərt bir hərəkətlə geri döndü. Alt dodağını dişləri arasında sıxıb kinli-kinli arvadın gözlərinin içinə baxdı.

−Xahiş edirəm, ağzının qaytanını çək! – dedi. – Vağzalda yığdığın sözləri bizim evdə danışma!

−Necə, necə?!. Sizin evdə?!.

−Bəli! Bizim evdə! Əgər qapını açmaq sənin şirin yuxuna haram qatırsa, gələn dəfə bağlamaya bilərsən! Əgər bu sənə böyük əziyyət verirsə, mən hasardan da aşa bilərəm.

İndiyədək Adildən belə kəskin cavab eşitməyən Diləfruzun gözləri bərələ qaldı.

−Həri?.. İndi belə oldu? Neynək! Elədiyim yaxşılıqlar gözündən gəlsin! Sənin də, atanın da! Mən axmaq, mən külbaş. –O, başına ikiəlli bir qapaz vurdu. – Taqsırın hamısı mənim özümdədir. Gül kimi evimdən-eşiyimdən avara düşüb bu xarabaya neyçün gəlirəm ki, hər itdən belə sözlər eşidim?!

Arvad deyindikcə səsinə qüvvət verirdi. Adil onun xasiyyətinə bələd olduğundan, cavab qaytarmamağa çalışırdısa da bacarmırdı. Anasının qışqırığından vahimələnən Məmməd daha bərkdən ağlamağa başladı.

Arvadın getdikcə qızışdığını görən Adil o biri otağa keçib qapını örtdü. Paltarını soyunub yerinə uzandı.

Diləfruz susmaq bilmirdi. O, Məmmədin çığırtısına əhəmiyyət vermədən, tez-tez gəlib ara qapını açır, Adili hədələyərək ağzına gələni deyirdi.

−Heç eybi yoxdur! Görərsən! Mənim əziz canım üçün bu xarabada ya sən qalacaqsan, ya mən!

−Sən qalacaqsan! – deyə Adil sakit, lakin ciddi tərzdə cavab verdi: − O üz ki səndə var, tək məni yox, atamı da bu evdən didərgin salacaqsan.

−İndi ki bunu bilirdin, bəs niyə əvvəldən demirdin? Təzə gələndə az qala atan da, sən də ayağımın altından öpmək istəyirdiniz.

−Mən o qələti eləmərəm.

Arvadı yenidən od götürdü. Bir az sonra səs-küyə Saleh müəllimgil də oyanmışdı, onların da işıqları gəlirdi.

Diləfruz ara vermədən danışır, ağacdələn kimi yeknəsəq səslər çıxararaq qışqırırdı.Saat ikiyə yaxın ara bir az sakit olsa da, Adil yata bilmirdi. O, ögey ananın bu dava-dalaşından nə vaxt yaxa qurtaracağını düşünürdü.

Adili fikir götürmüşdü: “İnsanlar arasında nə böyük fərq olur. Ceyranı görəndə bütün dərdin dağılır, özünü hamıdan xoşbəxt hesab eləyirsən. Diləfruzla qarşılaşanda adama qüssə, kədər üz verir. Kaş hamı Ceyran kimi şirindil, mehriban olaydı!..” Adil bu düşüncələrlə yenicə mürgüləmişdi ki, qapının zəngi çalındı.Gələn Rəhman idi.

O, növbəti səfərdən satmağa gətirdiyi şeyləri zirzəmidə yerbəyer elədikdən sonra yuxarı qalxdı, evə gircək başını buladı:

−Vağzaldan bura bir çamadan şey gətirincə qorxudan lap ürəyimin içini yemişəm, − deyə astadan arvada eşitdirdi. – Axır bu işin bir xatası çıxacaq. Sən də mənim başıma ağıl qoydun da! Adam alverlə rahat çörək yeyə bilər?! Xalq necə, biz də elə. Ölmərik ki!..

Kişi soyunub yenicə dincəlmək istəyirdi ki, Diləfruz zərli sandığı yükün altından çıxarıb evin ortasına çəkdi. Rəhman, arvadın paltarlarını sandığa yığdığını görüb məəttəl qaldı:

−Onları neynirsən?

Diləfruzdan cavab gəlmədi. Rəhman əyilib arvadın üzünə baxanda onun ağladığını gördü.

−Sənə nə olub?

−Heç nə! – deyə Diləfruz burnunu çəkib əlinin dalı ilə gözlərini ovuşduraraq, titrək səslə dilləndi: − Mən it oğlunun qızı qələt elərəm ölüb-ölmüşümnən bundan sonra bir gün də bu evdə yaşaram!

−Heç dəxli mətləbə var? Axı, bir de görək nolub, yoxsa yenə qonşuyla dalaşmısan?

Diləfruz dizlərinə vura-vura şikayətə başladı:

−Daha nə olacaq?! Oğlun məni evdən qovlayır. Gecəyarı gəldiyi bəs deyil, durub qapını açmışam, üstəlik mənə dişinin dibindən çıxanı deyir. Yanan da mən, yaman da mən?! Kimə yaxşılıq elədim, pislik gördüm. Gül kimi evimi satdım, sənin başına papaq aldım, onun əyninə kostyum tikdirdim, axırı nə oldu? Kaş allah mənim ömrümdən kəsib bəxtimə calayaydı.

Adil o biri evdə bütün danışıqları eşidirdi.

−Dünya dağılsa da, mən bu xarabaqalmışda yaşamaram!Günü sabah Məmmədi götürüb gedəcəyəm.

Rəhman enli qaşlarını düyünləyib arvadın qarşısında daş kimi hərəkətsiz dayanmışdı. O, Adilin Diləfruzu təhqir edəcəyinə heç cür inanmırdı.

−Hanı o şirin vədlərin! – deyə Diləfruz xarabalığa qonan bayquş kimi sandığın üstündə oturub hey ulayırdı. – Yadından nə tez çıxdı? Sən həmin o Rəhman deyilsən ki, a… birinci dəfə İçərişəhərə, evimizə gedəndə məni pişim-pişimlə dilə tutmuşdun? Hə!.. Səninləyəm, niyə danışmırsan?

−Heç dəxli mətləbə var?

−Sən həmin o Rəhman deyilsən ki, a… deyərdin oğlum Adil fağır uşağın biridir, səni doğma ana kimi sevəcək? Hanı? Nə oldu? Fağır uşaq belə olar? Adamı doğma ana kimi belə sevərlər? Yox!.. Mən daha bir gün də bu dağılmışda qalsam atam Mirməmmədin qızı deyiləm. – Arvad bura çatanda yenidən hönkür-hönkür ağlamağa başladı. – Bu evə gələni düz iki kilo üç yüz qram arıqlamışam, paltarlarım əynimdən düşür…

Diləfruz guya ürəyi xarab olduğu üçün özünü sandığın üstündən yerə yıxmaq istədi. Lakin Rəhman uzaqda dayandığından, onu tuta bilməyəcəyini görüb bir neçə dəfə “vay, vay” deyərək ərini səslədi. Rəhman yaxına gələndə arvad ağır gövdəsini onun qolları arasına saldı, gözlərini süzüb iniltili bir səslə:

−Termometr! –deyə ürəyini tutub pıçıldadı.

…Səhər açılırdı. Adil hələ də yatmamışdı.

Saat onu vuranda Məmmədin səsinə əvvəlcə Adil durdu. Bir az sonra Diləfruz da oyandı. Rəhman isə yerində qurdalandı, ancaq gözlərini açmaq istəmədi. Uşaq ikinci dəfə çığıranda Rəhman hirsindən dişlərini bir-birinə qısıb öz-özünə deyindi:

−Qoymaz ki! Qoymaz ki, bir az gözümüzə yuxu getsin, köpəkoğlu elə bil ki, eşşəkdən süd əmib, ağlayanda qoduq kimi anqırır.

Rəhman evdə olan vaxtlar Diləfruz əlini ağdan-qaraya vurmazdı. Çayı da kişi qoyar, evi də o süpürər, uşağı da o saxlardı. Öz vəzifəsini yaxşı bilən Rəhman bu gün də qalxıb Məmmədi qucağına aldı. Uşağı yırğalayaraq, onu sakit eləmək üçün oxumağa başladı:

Ay mənim şuluq oğlum,

Cumbulu, totuq oğlum,

Səhər sübh açılmamış,

Ağlayar qoduq oğlum…

“Qoduq” sözünü eşidən Diləfruz ərinə çəpəki bir nəzər saldı. Ancaq kişinin Məmmədi marçıltı ilə öpdüyünü görcək danışmadı.

Adil durub əl-üzünü yumağa aynabəndə çıxanda Diləfruz çevrilib arxadan qanlı-qanlı onu süzdü. Sonra sağ əlini yorğanın altından çıxarıb şəhadət barmağını silkələyə-silkələyə ərinə tapşırdı:

−Bax… Rəhman, qulaqlarını aç, yaxşı eşit, əgər bu gün sən onun tənbehini eləsən, eləmisən. Ağzına su alıb sussan, onda mən bilirəm neyləyəcəyəm.

Rəhman sifətinə incik bir ifadə verib dedi:

−Ay Diləfruz xanım, sən öz əziz canın, daha bəsdir də. Bir hirsin soyusun də. Uşaqdır, qanmayıb, qələt eləyib atasıynan! Axı səhər-səhər yenə bu evdə küy-kələk qoparmağın nə mənası?

−Yox! Qoymaram. Qoymaram o mənim üzümə ağ olsun!

Kişi başını bulayıb arvadın eşidə bilməyəcəyi bir pıçıltı ilə:

−Heç dəxli mətləbə var! – öz-özünə şikayətləndi.

Adil içəri girəndə Rəhman onu saxladı:

−Bir otur görüm, oğlum, səniynən işim var.

Adil dəsmalı çiyninə atıb atasilə üzbəüz əyləşdi. Diləfruza sanki biz batırdılar; arvad çevik bir hərəkətlə yerində fırlanıb arxasını Adilə çevirdi. Rəhman uşağı yerə qoydu. Məmməd gecədən stol üstündə qalmış kasadan bir küftə götürüb oynamağa getdi. Rəhman kirpik çalıb susdu. Əvvəlcə Adilə, sonra Diləfruza baxıb köksünü ötürdü. Stulu altına çəkib oturdu, sanki oğlundan utandığı üçün gözlərini yerə dikdi.

Diləfruz ərinin danışmasını səbirsizliklə gözləyirdi. İstəyirdi ki, bu dəqiqə Rəhman Adilin üstünə çığırıb danlasın, təhqir etsin, üstəlik üzünə də bir-iki sillə çəksin. Onun ürəyi ancaq bundan sonra soyuya bilərdi. Lakin belə olmadı.

−Gecə hardaydın, Adil? – deyə Rəhman mülayimcəsinə soruşdu.

−Gəzməyə getmişdim, karnavaldaydım. – Adil atasının üzünə baxaraq cavab verdi.

Rəhman yenə susdu. Sanki soruşmağa heç bir söz tapmırdı.

−Demək gəzməyə getmişdin, hə? – deyə o, Adilin sözlərini təkrar etdi.

−Bəli! Getmişdim, yenə gedəcəyəm! Bunu mənə heç kim qadağan eləyə bilməz. Əgər sən buna etiraz edirsənsə, de görüm nə üçün?! Burda nə pis iş var? Ata, sənə onu deyim ki, mən Diləfruzla yola gedə bilmərəm.

Kişinin çox yumşaldığını hiss edən Diləfruz, kininin soyumadığını bildirmək üçün bir daha yerində qurdalanıb çarpayını cırıldatdı.

−Yaxşı eləmirsən, oğul, o səni əvvəllər doğma anan kimi əzizləyirdi. Bilmirəm sizə nə oldu?

−Xeyr! – deyə Adil atasının sözünü kəsdi. – Səhv edirsən, ata! Sən çox şeydən xəbərsizsən. Əvvəllər o məni çox əzizləyirdi! Bəs indi?! Sənə onu da deyim ki, mən bu vaxtadək ögey-doğmalığı heç ağlıma da gətirməmişəm. Ancaq indi o mənə ögey ana olduğunu hiss etdirdiyi üçün daha dözə bilmirəm! Universitetdə dərslər başlayan kimi mən bu evdən gedəcəyəm!

Rəhman qulaqlarına inanmadı:

−Hara gedəcəksən?!

−Gedib yataqxanada qalacağam.

Rəhman sifətinə süni bir mehribanlıq verməyə çalışdı.

−Oğlum, ağlını başına yığ, adam kəmhövsələ olmaz, bir danışdığını, nə elədiyini bilər. Diləfruzdan bu gün incimisən, sabah genə barışarsan…

−Xeyr, bizim barışmağımız çox çətin olacaq. Sən bir oğul kimi məni yaxşı tanımırsan. Biz başqa-başqa adamlarıq. Bəli, mən bu evdən baş götürüb gedəcəyəm. Bir də onu deyim ki, mən tək ona görə getmək istəmirəm!

−Bəs daha nolub ki?..

Hirsdən Adilin dodaqları və üzünün əti titrədi. Qaşlarını düyünləyib danışmadı, bu dəqiqə ağlayacaqmış kimi sifəti qırışdı.

−Ata, − deyə o birdən ayağa qalxdı. – Düzü bilmək istəyirsənsə, mən həm onun üzündən, həm də sənə görə getmək istəyirəm! Bəli, bəli, sənə görə! İndi mən çox şeydən xəbərdaram!..

−Necə, necə? Mənə görə? Mən sənə neynəmişəm? Məndən nə eşitmisən ki?

Rəhman heyrətlə gözlərini bərəldib ayağa qalxdı.

−Mən bu evdə yaşamağa utanıram! Yoldaşlarımdan xəcalət çəkirəm. Deyirlər atan alverlə məşğul olur. Ancaq sən bunu məndən gizlədirsən. Həmişə gətirdiyin şeyləri “qonşular üçün almışam”, deyirsən! Diləfruz bu evə gəlməmişdən mən belə sözlər eşitməzdim! Əgər bunlar doğrudursa, demək səni bu çirkin işə o məcbur edir, o!

Elə bu əsnada həyət qapısı döyüldü.

Diləfruz fısıldaya-fısıldaya ayağa qalxdı. Evin ortasında qoyulmuş kətili təpiyilə yıxıb qapıya çıxdı.

Rəhman onu dilə tutmağa başladı:

−Əvvəla, onu sənə kim deyib çox qələt eləyib! Sonra əgər düzünü bilmək istəsən, bir-iki kərəm qonum-qonşu tapşırıb onlara öz mayasına xırda-mırda şey gətirmişəm. Bir də hərgah eləsəm də nolar, oğlum, pul qazanmaq eyib deyil ki! Oğurluq eləmirəm, cibə girmirəm… Bir-iki dənə stəkan-nəlbəki, beş-on dənə yumurta gətirib on şahı bahasına satanda bəyəm pis iş görürəm? Məsəl var, deyərlər ağ pulu qara günçün yığırlar! Cibimə ağırlıq eləmir ki. Boş çuval dik durmaz, oğul. Mənim də çalışdığım səninçündür. Daha maşallah yekə oğlansan, sabah-birigün gərək…

−Xeyr! Mənə elə qazanılan pullardan heç nə lazım deyil. Onları ver Diləfruz öz üst-başına xərcləsin!

Aynabəndə al-əlvan geyinmiş, bəzəkli bir qız girdi. Bu, Diləfruzun təzə rəfiqəsi Laloçka idi.

−Ay Rəhman dayı, − deyə o, pəncərədən başını içəri soxub şit-şit güldü. – Xoş gəlmisən. Hanı mənim gülməxmərim?

Rəhman, Adillə bayaqkı söhbətdən sonra qıza nə cavab verəcəyini bilmədi.

−Hm… bir şey gətirməmişəm, − dedi. – Pulunu özünə qaytaracağam.

−Necə? Bəs Diluşa deyir qırmızı gülməxmər də gətirib, paltomun yaxası üçün dəri də.

Rəhman qulaqlarının dibinədək qızardı.

 

ANASININ ƏZİZ BALASI

Həyatda ancaq son dəbdə bəzəkli paltarlar geymək və gəzmək arzusu ilə yaşayan qonşu qız qırmızı kirəmidli evə yenicə ayaq açmışdı. O, indi dördüncü dəfə idi ki, bu evə gəlirdi. Qonşu qızla Diləfruzu dostlaşdıran onların evlərinin yaxınlığı yox, zövqlərinin yaxınlığı olmuşdu. Güvəc diyirlənib qapağını tapar, deyərlər.

Keçən ay Diləfruz qiymətli parçadan son dəbdə, ürəyə yatan bir paltar tikdirmişdi. Həmin paltarı birinci dəfə idi ki, geyinib şəhərə çıxmışdı. O, univermağa, bəzək şeyləri satılan dükanlara, komisyon mağazalarına baxa-baxa gedirdi. Bu vaxt iyirmi iki-iyirmi üç yaşlarında bəzəkli bir qız tələsik ona yaxınlaşdı:

− Ay bacı, sən allah, bir ayaq saxla görüm, bu nə qiyamət parçadır, sən geyinmisən… Bunu hardan gətirtmisən? Mamam canı, bilsəm ki, metrəsi lap min manatdır, yenə alaram. Nə gözəl də tikdirmisən! – Qız az qala paltarı Diləfruzun əynindən çıxarmaq istəyirdi, arvadın gah sağına, gah da soluna keçib həsrət dolu gözlərlə onun geyiminə diqqət yetirirdi. – Dayan, dayan bir görüm, nə fasondur. Hə, daldan iki sklad, qabaqdan pliserovkalı. Yaxası da ki, mənim krepsatin paltarım kimi buracan açıq. Fiquranıza da nə yaxşı yaraşır… Ay bacı, yerini deyinən, bu parçanı hardan gətirtmisən, hansı partnixaya tikdirmisən?

Diləfruzu heç nə bu qədər sevindirə bilməzdi. Onun paltarı cavan bir qızın, özü də belə bir qızın xoşuna gəlmişdi.

− İstəsən ikicə həftəyə sənin üçün bu parçadan da gətirdərəm, partnixamla da tanış edərəm.

− Sən allah?! Doğrudan?

− Mən söz verdim, qurtardı!

− Çox sağ ol.

Küçədə dayanıb geyim və dərzilər barədə xeyli söhbət etdikdən sonra Diləfruz onu evlərinə apardı.

− Tanış olaq, − deyə bəzəkli qız, uzun, qırmızı manikürlü dırnaqları görünən, ağ tor əlcəkli əlini Diləfruza uzatdı:

− Laloçka.

− Çox gözəl, mənim də adım Diləfruz xanımdır.

Qız onun adını öz zövqünə uyğun şəklə salaraq təkrar etdi:

− Diluşa… Elə mənimki də əvvəl Lalə idi, mamamın xoşuna gəlmədi, dəyişib Laloçka elədi.

…Diləfruz vədinə sadiq qalaraq, bir neçə gün sonra geydiyi parçadan Laloçka üçün də gətirtmiş və dərzisinin yanına aparıb, həmin fasonda paltar sifariş vermişdi.

Bu gün isə Laloçka, Diləfruza sonradan tapşırdığı şeyləri almaq üçün gəlmişdi.

O, hündür, kauçuk dabanlı qəribə bir tufli geymişdi. Qırmızı rəngli bu tuflinin üzünü bir-birinə dolaşdırılmış ensiz qaytanlar təşkil edirdi. Gödəkqollu sarı tünük parçadan olan koftasının qolundan Laloçkanın alt paltarı görünürdü. Yelpinç kimi qat-qat yaşıl tumanının üstündən bağladığı ağ enli kəmər qızın belini möhkəm sıxmışdı. Boynundakı qızıl medalyon, açıq yaxasından döşlərinin arasına sallanmışdı. Biləklərində ilanşəkilli qolbaqlar vardı. Qulaqlarında kiçik qaşlı sırğalar parıldayırdı. O, xına qoyulmuş qırmızımtıl saşlarını hər tərəfdən yuxarı darayıb təpəsində top kimi yumurlayaraq sançaqlamışdı. Uzun, ensiz qaşları elə bil alnına qara tuşla rəsm edilmişdi.

Laloçka içəri girəndə, qıpqırmızı boyanmış ətli dodaqlarını büzüb, uzun, qara kirpiklərini qaldıraraq, otaqdakı şeylərə ötərgi bir nəzər saldı. Diləfruz, ayna ilə üzbəüz qoyulmuş yumşaq divanda  ona yer göstərdi.

Mersi! – deyə Laloçka, arxa tərəfdən tumanının ətəyini ehtiyatla qaldırıb əyləşdi. Diləfruz, ərinə çıxıb getməyi işarə etdi. Rəhman qalxıb haqq-hesab çötkəsini götürərək o biri otağa keçdi.

Arvad da gəlib Laloçkanın yanında oturdu.

Söhbətə yenicə başlamışdılar ki, Adil qaşqabaqlı halda köynəyinin yaxasını düymələyə-düymələyə aynabəndə çıxdı. Onu görən Laloçkanın sözü ağzında qaldı. Qız, dikəlib arxadan diqqətlə Adilə baxdı:

− Diluşa, bu oğlan kimdir? – deyə o, gözlərini aynabənddəki əlüzyuyanın qabağında dayanıb başını darayan Adildən ayırmadan soruşdu. Diləfruz rəfiqəsinin sualını cavabsız buraxdı.

− Diluşa, bu oğlan da sizdə olur? – deyə Laloçka təkrar soruşanda, arvad etinasız bir tərzdə dedi:

− Rəhmanın yetimidir.

Laloçkanın qaşları dartıldı, gözləri bərələ qaldı:

− Necə? Rəhman dayının? Bəyəm sən onun ikinci…

Bu yarımçıq cümlədən onun nə demək istədiyini başa düşən Diləfruz bir qədər tutuldusa da, özünü sındırmadı:

− Əşi, fikir vermə! Sözünü de…

− Hə, onu danışırdım, axı… – Laloçka pəncərədən boylanaraq, pilləkəni enən Adilin arxasınca baxa-baxa davam etdi: − Mamam deyir, gələn il səni qoyacağam əcnəbi dillər institutuna ingiliscə öyrənəsən. Mənim də həvəsim var ey… ancaq Diluşa heç oxumağa kirdarım yoxdur. Dəftər-kitab görəndə bağrım yarılır. Yenə maraqlı sevgi romanından-zaddan ola, adam birtəhər oxuyar. Əşi, mamamdı deyir də. Bəlkə heç oxumadım, əlimdə gül kimi sənətim var.

− Harda işləyirsən, Laloçka?

− Ministerstvada.

− Maşallah! Nə işində?

− Dakladçisayam.

− Naçalnikin yanında?

− Bəli.

− Maşallah! Naçalnikin kimdir?

Laloçka sevdiyi oğlan haqqında danışırmış kimi, çiyinlərini əsdirdi. Sifətinə özündən məmnun bir ifadə verib dedi:

− Mamed Hüseynoviç! Evləri də lap şəhərin mərkəzində olur. Belə hündürboylu, yaraşıqlı oğlandır, qaraqaş-qaragöz. Çox vaxt kofesmolokom rəngində koverkot kostyum geyər. Tanıyarsan…

Diləfruz özünü xam göstərməmək üçün astaca başını tərpətdi.

− Görmüş olaram.

− Bilirsən necə oğlandır? Elə buna görə  də zamistitelinin dakladçisası həmişə mənə paxıllıq eləyir. Deyirəm ona ki, ay qız, sənin naçalnikinin zəngindən də adamın zəhləsi gedir. Amma mənimki zəng vuranda elə bil musiqi çalınır, adamın oynamağı gəlir. Özüm ölüm, Diluşa, doğrudan elə belədir a…

O biri otaqdan şaqqa-şuruq səsi gəldi. Rəhman mallarını haqq-hesab çötkəsindən keçirirdi.

− O nə səsdir, Diluşa? – deyə Laloçka əyilib açıq qapıdan o biri evə baxdı.

Diləfruz əlini şappıltı ilə dizinə vurub qışqırdı:

− Rəhman! Mane olursan!

Çötkə sonuncu dəfə “şaraq” eləyib susdu. Rəhman da papağını qoyub evdən çıxdı. Diləfruz Laloçka üçün çay gətirdi. Mizin üstünə mürəbbə, peçenye qoydu, əyləşib üzünü yenə ona tutdu:

− Hə, sözün yarımçıq qaldı.

Laloçka dinmədi. Qız, gözlərini tuflilərinin burnuna dikərək fikrə getmişdi.

− Niyə danışmırsan?

Laloçka, yanaqlarına tökülmüş tellərini qulaqlarının arxasına aparıb Diləfruza baxdı.

− Heç, elə belə…

Bu dəfə ikisi də susdu.

− Laloçka, nişanlanmısan?

− A… yox… a, − deyə qız saxta bir təvazökarlıqla cavab verdi. – Hələ nə vaxtımdır ki, hara tələsirəm… Ərə gedənlər görürəm, elə çox vərəzən günə çıxıblar. Mamam deyir, səni bir kompozitora ərə verəcəyəm, mən istəmirəm.

−Neyçün istəmirsən! Get də. Qızı öz xoşuna qoysan ya mütrübə gedər, ya zurnaçıya.

Laloçka bu söhbətlərdən utanırmış kimi, başını aşağı saldı. Sonra ehtiyatla, lakin ciddi bir tövrlə:

− Diluşacan, bayaqkı oğlan həmişə sizdə olur? – deyə soruşdu.

−Bu vaxta kimi bizdə olurdu, bundan sonra yataqxanada qalacaq. Əşşi, adam sözü danışsana. Qoy bir gedim gülməxmərini, paltonun dərisini gətirim, gör xoşuna gəlir?

− A… doğrudan lap yadımdan çıxmışdı.

Diləfruz həyətə düşəndə Laloçka tez ayağa qalxdı, ara qapıdan boylanıb, yataq otağında çarpayının başından asılmış xalçaya, aynalı paltar şkafına, bəzək stolunun üstündəki ətir şüşələrinə və divarlardakı şəkillərə baxdı.

Diləfruz zirzəmidən çıxıb həyət qapısını bağlayaraq, yuxarı qalxdı. Laloçka onun əlindəki sarı tülkü dərisi ilə qırmızı gülməxmər parçanı görəndə hər şeyi unudub arvadın üstünə atıldı. Şeyləri Diləfruzun əlindən qapıb tələsik ayna qabağına keçdi. Parçanı fitə kimi özünə sarıyıb, tülkü dərisini şərf təki boynuna sarıdı.

− Mersi! – Laloçka pəncələri üstündə fırfıra kimi o tərəf-bu tərəfə fırlandı.   – Diluşa, yaraşır mənə?

− Bəs necə, lap qiyamət! Nahaq deməyiblər ki, gözəllik ondur, doqquzu dondur. Arvadınkı, qızınkı geyimdir.

− Diluşa, bunların qiyməti nə qədərdir?

Diləfruz səsini ucaldıb ərklə Laloçkaya acıqlandı:

− Bax, mənim əziz canım üçün, inciyərəm! Danışdırmaram səni. Məndən elə şeyləri soruşma. Sən kimsən, mən kiməm? Pulun yoxdur, bəxşiş kimi götür.

− Yox a… çox sağ ol. Mamam ölməyib ki, neçəyə olsa alacağam.

Doğrudan da, Laloçka üçün malın qiymətinin əhəmiyyəti yox idi. Diləfruz nə qədər desəydi, qız gətirəcəkdi. Xeyli söhbət, qeybət elədikdən sonra evlərinə getməyə hazırlaşan Laloçka ayağa qalxdı və:

− Saat neçədir, Diluşa! – deyə soruşdu. – Mənimki yadımdan çıxıb evdə pianinanın üstündə qalıb.

− Hara tələsirsən, hələ tezdir.

Diləfruz, Laloçkanın nə qədər borclu qaldığını söz arası eşitdirdikdən sonra, qız şeyləri götürüb aynabəndə çıxdı.

− Bura bax, Laloçka, vxodnoy axşamı bizə gələrsən.

− Xeyir ola?

− Xeyirdir, Məmmədin üç yaşı tamam olur, ad gününü keçirəcəyik. Bax, əvvəlcədən deyirəm, padarka-zad lazım deyil. Mənim əziz canım üçün, gətirsən inciyərəm.

Həmişə belə ziyafətlərə dəvət olunması ilə fəxr edən Laloçkanın gözləri parladı.

− Kişi qonağınız da olacaq?

− Gələrsən, görərsən. Elə çoxu kişi xeylağıdır.

− Tans necə, Diluşacan?

− O sizdən asılıdır, kim istər oynar özü üçün.

− Mersi! Onda mən plastinkalarımı da gətirəcəyəm. Məndəki valslar, fokstrotlar, yəqin sizdə olmaz.

− Gətir də, nə istəyirsən, gətir…

Axşama kimi Diləfruzun yanına daha bir neçə arvad gəldi. Kimi sifariş etdiyi çay dəstgahını, kimi ipək paltarlığını alıb, razılıq edərək getdi. Dünən gecə Rəhmanın gətirdiyi malların çoxu satılıb qurtardı. Diləfruz müştərilərini yola salanda onları oğlunun ad gününə dəvət etməyi də unutmurdu.

Adilin həsrətlə gözlədiyi çərşənbə axşamı da gəlib çatmışdı. Görüş vaxtına az qalırdı. İki saatdan sonra o, bütün həftəni−gecələr də, gündüzlər də xəyalı ilə yaşadığı qızla – Ceyranla görüşəcəkdi. Hələ ertədən özünü səliqəyə salıb hazırlanmış Adil, aynabənddə oturaraq tarı sinəsinə basmışdı. O, “Sarı bülbül” mahnısını çalır və ürəyində Ceyranla danışırdı. İçəridə Diləfruzla Laloçka Məmmədin ad gününə toplaşacaq qonaqlar üçün hazırlıq görürdülər.

Bu gün Diləfruz çoxdankı arzusunu yerinə yetirmişdi: Məmmədin qışqırmasına əhəmiyyət vermədən, onu tanış bir diş həkiminin kreslosunda oturdub qabaq tərəfdən ağzına qızıl diş saldırmışdı. Ertədən göz yaşı axıdan uşaq indi dişinin ağrısından yuxuda da ufuldayırdı.

Diləfruzun məşğul olmasından istifadə edən Laloçka hərdən pəncərəni açıb Adilə baxır və ona söz atırdı. Adilin əhəmiyyət vermədiyini görən qız, dinc dura bilmirdi, aynabəndə çıxaraq gah onun saçlarını qarışdırıb qaçır, gah da şıltaqlıqla barmağını tarın simlərinə sürtərək Adili danışdırmaq istəyirdi. Evlərində qonaq hesab etdiyi Laloçkanın bu yersiz hərəkətlərinin əsl mənasını başa düşməyən Adil, nəhayət, hövsələdən çıxıb tarı qırağa qoydu, hirslə ayağa durdu:

− Məndən nə istəyirsiniz?! – deyə Laloçkanın boyalı sifətinə baxdı. Qız, ucları geriyə əyilmiş, uzun qara kirpiklərini qaldırıb əda ilə Adili süzdü. Sonra qızıl dişini göstərmək istəyirmiş kimi yanakı güldü.

− Bilmirsən nə istəyirəm?.. – O pərt olduğunu gizlədə bilmədi, yanaqları qızardı. Diləfruz eşitməsin deyə, astadan əlavə etdi: − Bu gün-sabah universitetdə oxuyacaqsan, ancaq hələ çox şeyi başa düşmürsən.

Laloçkanın bu sözlərini özünə qarşı təhqir hesab edən Adil, ona kəskin bir cavab vermək istədisə də, özünü saxladı. – Əgər məndən böyük olmasaydınız sizə yaxşı bir cavab verərdim! – deməklə kifayətləndi və nifrətedici nəzərlərlə qıza baxıb yana çevrildi.

Adilin uzaqlaşmaq istədiyini görən Laloçka onun qabağına keçdi:

− Bura bax, mən bilsəydim acığına gələcək, zarafat eləməzdim. Xahiş edirəm, incimə… Sonra əgər böyük-kiçikliyə qalsa, elə ikimiz də bir yaşda olarıq. Yəqin məni mamam gündüz, səni də anan elə o gün axşam doğub. – Qız öz sözlərindən xoşlanıb güldü. – Padumayeş! Obeddən ujinə qədər fərqimiz var. Ancaq, Adilçik, elə bilirəm, sən axşam qaranlığında doğulmusan, hə? Bilirsən neyçün belə deyirəm? Gözlərin çox qaradır, yəqin qaranlığa baxmısan…

Adil onun sözünü yarımçıq qoydu:

− Gedin bu komplimentləri başqalarına deyin! Mən siz düşünən adamlardan deyiləm!

Adil tarı götürüb içəri keçdi, əsəbi halda qapını örtüb otaqda gəzinməyə başladı.

− Bilmirəm, bu bəzəkli müqəvva bizim evi hardan tanıdı?

O, bayıra çıxmaq istəyəndə gözü anasının şəklinə sataşdı. Nərgizin təzəcə dən düşmüş saçları, sanki bir az da ağarmışdı.

Adil bu gecə onu yuxuda görmüşdü. “Necəsən, oğlum? – deyə anası oğlunun başını mehriban-mehriban sığallayıb soruşmuşdu. – Diləfruz səni incitmir ki?”, “Yox, anacan, nigaran qalma, incitmir, − deyə Adil cavab vermişdi. – Sənin şəklin elə o vaxtdan çarpayımın başından asılıb. Mən dərdimi həmişə ona deyirəm, ana.” “Saxla, oğlum, qoy barı şəklim sənə həyan olsun.”

Adil yuxuda anası ilə o qədər danışmışdı ki! Sonra anasının bağışladığı qızıl saatı hələ də əziz bir yadigar kimi saxladığını ona bildirəndə, arvad gülümsəmişdi: “İndi daha böyümüsən, oğlum. Saatı qoluna bağla”, demişdi. Adil Ceyranı sevdiyi barədə söz açmağa utanmışdı. O, anasının boynuna sarılıb ətirli saçlarından öpmək istəyəndə Diləfruzun səsinə yuxudan ayılmış və çox mütəəssir olmuşdu.

İndi gözü anasının şəklinə sataşanda Adil hər şeyi yenidən xatırladı. Nərgiz yenə nəzərlərini oğluna zilləmişdi. Adil hayana gedirdisə, sanki anası gözləri ilə onu müşayiət edirdi. – “Ana, kaş Ceyranı sən də görmüş olaydın! – deyə öz-özünə pıçıldadı. – Sən mənim bu vaxtımı çox arzulayardın!”

Adil anasının bağışladığı qızıl saatı yazı stolunun siyirtməsindən çıxarıb qoluna bağladı. Bir daha Nərgizin şəklinə baxdıqdan sonra bayıra çıxdı. Həyətə yenicə düşmüşdü ki, kimsə aynabənddən onu səslədi. Adil çevrilib yuxarı baxanda yenə Laloçkanı gördü. Qız utanırmış kimi pəncərənin pərdəsini üzünə çəkib gizləndi.

O ikinci dəfə həyətə baxanda, Adil qapını çırpıb küçəyə çıxdı.

− İnsafsız! – deyə Laloçka pərt halda böyük otağa keçdi.

Diləfruz baş-başa qoyulmuş yemək stollarının üstünə araq və şərab dolu büllur qrafinləri, qədəhləri, zərli boşqabları və gümüş çəngəl-bıçaqları düzürdü. Qab-qacağın cingiltisinə oyanan Məmməd, ağzını göyə açıb səsi gəldikcə çığırmağa başladı.

− Ağlama, Mamulyacan, ağlama, − deyə anası onu sakitləşdirməyə çalışdı. – Dur gedək, oğlum, əl-üzünü  yuyum, sənə konfet verəcəyəm.

− Əvvəl ver, sonra yu! – deyə Məmməd köynəyinin qolu ilə burnunu sildi.

Anası Məmmədin üstünə bir konfet tulladı.

− Hə, dur oğlum, indi gedək əl-üzünü yuyum. Axşam qonaqlarımız gələcək.

Məmməd çiyinlərini atıb bağıra-bağıra anasına cavab qaytardı:

−  Neyçün yuyum, ey… Bəlkə əl-üzümü yudum, heç qonaqlar gəlmədi…

− Uşaqla işin olmasın, − deyə Laloçka da yaxına gəldi. – Mamulya, bir dəfə gül, xalan qızıl dişinə baxsın… Ay bərəkallah!

Məmməd hırıldadı. Balasının ağzında qızıl dişin parıldadığını görən Diləfruz da ləzzətlə qəhqəhə çəkdi.

− Diluşa, neçə qonağın olacaq? – deyə Laloçka süfrəyə düzülmüş nimçələri sayıb soruşdu.

− Səninlə, ya sənsiz?

− Mən özümü bu evdə qonaq saymıram.

Laloçka bu eyhamlı sözündəki mənanın Diləfruza çatmadığını hiss etdiyi üçün bir də həmin söhbətə qayıtdı:

− Başa düşdün nə dedim?

− Necə?

− Deyirəm sən razı olsan, mən özümü həmişəlik bu evin qızı sanardım.

Laloçka küncdə alçaq dolabçanın üstündə qoyulmuş patefonu qurmağa başladı.

− Əlbəttə, − deyə Diləfruz başını qaldırmadan cavab verdi, − elə sən də mənim qızımsan.

− Diluşa, bir söz desəm, acığın gəlməz ki?

− Acığım gələr, su içərəm.

− Birdən mən sənin qızın yox, gəlinin olmaq istədim, onda?

Laloçka gözünün ucu ilə Diləfruza baxıb cavab gözlədi.

− Gəlinim?… – Arvad əlindəki qədəhi silib stolun üstünə qoydu. – Heyf ki, oğlum çox balacadır.

− Bəs böyük oğlun?

Arvad qəfildən geri çevrildi:

− Sən dəli olmusan, nədir?

Patefon çalmağa başladı.

− Niyə elə danışırsan, Diluşa? Cavanlıqda özün sevəndə heç dəlilik eləməmisən?

Diləfruz əlindəki məhrəbanı çiyninə atıb gözlərini bərəltdi:

−Ay qız, sən nə deyirsən? – Arvad sifətinə ciddi bir ifadə verib ona yaxınlaşdı. – Yoxsa…

Laloçka, guya utandığından əllərilə üzünü qapadı. Diləfruz patefonu dayandırdı. Arvad nə deyəcəyini bilmədi: Laloçkanı danlasınmı, ya bu işdə ona kömək edəcəyinimi söyləsin? Bu gözlənilməz sözün müqabilində o, cavab üçün çətinlik çəkdi. Əgər Adil doğma oğlu olsaydı, Diləfruz bu işə ürəkdən razılıq verərdi; çox vaxt həsəd apardığı bu qızın ailəsilə qohum olardı. Diləfruz Laloçkanın əmisinin dəmir yolunda böyük qulluqda olduğunu da bilirdi. Bu ailə ilə birləşmək qırmızı kirəmidli evin gələcək həyatı üçün də xeyirli olardı. Ancaq indi vəziyyət tamam başqa idi. O, Adili özündən uzaqlaşdırmaq üçün gecə-gündüz yollar aradığı bir vaxtda Laloçka məhəbbətini bu evdə tapmışdı.

− Ay qız, sən bu sözləri doğrudan deyirsən?

Laloçka əzgin bir halda özünü divana yıxıb başını yana əydi.

− Mən bu barədə səninlə hələ keçən dəfə danışmaq istəyirdim, − deyə o, yaxasını açıb əli ilə sinəsini yellədi. – Ancaq utanırdım. Dedim bəlkə… bəlkə dedim, sən razı olmadın…

Diləfruz fikrə getdi. Yaxınlaşıb qızın saçlarını oxşamağa başladı.

− Yaxşı, sakit ol, mən bu barədə bir Rəhmanla da danışaram.

Laloçka suyu süzülə-süzülə evdən çıxdı. Hər şeyin öz qaydasında olduğunu görən Diləfruz o biri otağa keçdi. Ortada dayanıb divarlara diqqətlə nəzər yetirdi. Bura da təmiz və səliqəli görünürdü. Diləfruzun xoşuna gəlməyən bir şey vardısa, o da Nərgizin şəkli idi. “Yaxşı, birdən qonaqlardan bu otağa keçən oldu, − deyə o düşünməyə başladı, − deməzlərmi ki, evin yuxarı başında asılmış bu şəkil kiminkidir? Deməzlərmi ki, evin xanımı sənsənsə, bəs bu nəçidir? Yox, mən camaatı özümə güldürmək istəmirəm!”

Diləfruz Adilin çarpayısının üstünə qalxıb şəkli mıxdan çıxartdı; aşağı enib xeyli vaxt kinli nəzərlərlə Nərgizin əksinə baxdı. Sonra onu acıqla çarpayının altına tulladı.

 

AYNA SULAR QOYNUNDA

                  Adili qınamağa haqqımız yoxdur!

Kim deyə bilər ki, mən sevgilimin ilk görüşünə vaxtından qabaq getməmişəm? Bunu qızların yanında etiraf etməsək də, birinci dəfə görüş yerinə necə getdiyimizi hamımız çox yaxşı xatırlayırıq. O yer, o görüş, o gün edilən söhbətlər insanın həyatında heç vaxt unudulmayacaq ən əziz yer, ən əziz görüş və ən əziz söhbətlər kimi əbədi bir xatirə olaraq qalır. Gəncliyin mənası da o yerdən, o görüşdən, o söhbətlərdən sonra başlayır.

Adili qınamağa haqqımız yoxdur. O Ceyranın görüşünə xeyli qabaq gəlmişdi. Narahat ürək döyüntülərilə, kinoteatrın qabağında gəzinərək tez-tez saatına baxır, gözünü yollardan çəkmirdi.Şəhərin işıqları yavaş-yavaş yanırdı.

Adil keçən çərşənbə axşamı karnavaldan sonra Ceyranı evlərinə ötürərkən elədikləri söhbətləri yadına saldıqca fərəhlənirdi. Bir həftə əvvəlki görüş saatlarını Adil bəlkə də bütün ömrü boyu xatırlayacaq, hər dəfə ürəyi qürurla vuracaqdı.

…Ceyranın uzaqdan gəldiyini görən Adil nə edəcəyini bilmədi. Özü də hiss etmədən qızın qabağına yeridi. Laloçka ilə söhbətdən sonrakı pərtliyini unutmağa çalışaraq gülümsədi.

Ceyran qağayı kimi ağappaq geyinmişdi. Qız utandığındanmı, yoxsa nədənsə, Adilə yetişcək başını aşağı, sinəsinə endirib susdu.

− Axşamın xeyir, Ceyran…

Adilin səsi yarıda qırılan kimi oldu. O, özünü toplayıb əlini irəli uzatdı.

− Necəsən? – deyə qızın balaca əlini ovcunda bərk-bərk sıxdı.

− Mən yaxşıyam, ancaq səni tutqun görürəm.

Adil sifətinə qayğısız bir ifadə verməyə çalışaraq:

− Tutqun deyiləm! – dedi.− Sənə elə görünür.

Onlar hara getdiklərini özləri də bilmədən, küçə boyunca gəzişməyə başladılar.

− Hara gedirik? – deyə qız soruşdu.

− Sənin xətrin hara istəyir, ora.

Ceyran bu sözlərdən xoşlanmış kimi Adilə səmimi bir nəzər saldı.

− İndi ki, ixtiyarı mənə verirsən, onda qoy mən hara istəyirəm, səni ora aparım.

− Ölümə də gedərəm.

Adil, öz cavabından razı qaldı. “Bu sözü lap yerində dedim. Bundan sonra utanmayacağam. Ceyranla açıq danışacağam – deyə düşündü. – Axı, niyə utanıram ey… Əvvəl-axır, hər şeyi ona danışmayacağam!…”

Bir azdan onlar dəniz tramvayında sahildən uzaqlaşdılar. Xəzərin dərinliklərinə getdikcə hava sərinləşirdi. Toranlıqda, uzaqdan görünən işıqlı evlər, möhtəşəm Qız qalası və bulvarda cərgə ilə əkilmiş ağaclar Ceyrana, nəhəng lövhədə çəkilmiş, gözəl bir mənzərəni xatırladırdı.

Yüzə qədər sərnişin götürən dəniz tramvayı Xəzərin ayna sularında özü ilə bir şənlik gəzdirirdi. Göyərtədə cavan bir oğlan klarneti yanıqlı-yanıqlı dilləndirir, onun yanında oturmuş qız isə asta-asta kəsmə-şikəstə deyirdi.

Adillə Ceyran dəniz tramvayının arxa tərəfində üzləri sahilə, yanaşı əyləşmişdilər.

Bakıdan xeyli uzaqlaşmışdılar. Buradan sahil o qədər işıqlı görünürdü ki, elə bil Bakının üstünə kəhkəşan səpələnmişdi.

− Görürsən, Adil? – deyə Ceyran, yəqin ki, üşüdüyündən büzüşüb başı ilə irəlini göstərdi. – Bir şəhərin işıqlarına bax!..− Qız bir qədər sahili seyr etdikdən sonra əlavə etdi: − Mən əvvəllər balkonumuza çıxıb dənizə baxanda elə bilərdim ki, Xəzər Bakıya yaraşıq verir. Ancaq yox, indi burdan görürəm ki, Bakı Xəzərə gözəllik verirmiş! Albomum yanımda olsaydı, bu mənzərəni çəkərdim.

Adil dönüb qıza baxdı.

− Sən şəkil də çəkirsən?

− Bir az bacarıram.

Onlar sahilin axşam seyrindən məftun olmuş kimi susdular. Adil, Ceyranın bir az da ona tərəf qısıldığını hiss edib soruşdu:

− Üşümürsən ki, Ceyran? Paltarın nazikdir…

− Doğrusu bir az üşüyən kimiyəm, − deyə qız yerində qurcalandı.

− Onda dur, içəri keçək.

Adil ehmalca Ceyranın əlindən tutub ayağa qaldırdı.

Onlar göyərtədən kayutaya enəndə dəniz tramvayı ağır-ağır geri dönürdü. Küncdə oturmuş ağsaçlı bir qoca öz qarısı ilə pıçıldaşırdı. Adillə Ceyran keçib kayutanın dairəvi pəncərəsi qabağında əyləşdilər. Göyərtədə çalınan klarnetin səsi ilə qızın oxuması burada da eşidilirdi. Adil kürəyini divara söykədi, sakitcə mahnını dinlədi, sonra köksünü ötürüb başını silkələdi.

− Doğrudan da, nə qiyamət çalır! – dedi. Bu sözün müqabilində Ceyranın dinmədiyini görcək əlavə etdi. – Klarnet də tar kimi gözəl alətdir!

Ancaq mən tarın səsini daha çox xoşlayıram, − deyə Ceyran altdan-yuxarı Adili süzərək, yarızarafat, yarıgerçək ona söz atdı. Adil bu eyhamı duydusa da, özünü bilməməzliyə vurdu, danışmadı.

− Sən necə, Adil? – deyə qız soruşdu. – Sənə hansının səsi xoş gəlir?

− Üçüncünün!

− Üçüncünün? O nədir?

Adil başını qaldırıb, qızın qönçə kimi açılmış dodaqlarına baxdı.

− Desəm, inciməzsən ki?

− Yox…

− O, Ceyranın səsidir. Heyf ki, mən onu çox az-az eşidirəm.

Qız utandı, üzündəki təbəssüm bir anda yox oldu. Adil öz dediyindən bu dəfə də razı qaldı. Lakin Ceyranın qəlbinə toxunduğunu güman edərək, vəziyyətdən çıxmaq məqsədilə araya söz saldı:

− Ceyran, sən karnavalda bundan çox danışırdın.

− İndi növbə sənindir, − deyə qız onun fikrini tamamladı.

− Doğrudur, Ceyran, deyəsən mən də “taxta qaşıqsız” ağzıma su alıram. O gecə karnavaldan çıxanda ürəyimdə deyirdim ki, yolda sənə hər şeyi danışaram. Ancaq heç nə deyə bilmədim. Səndən ayrılanda fikirləşdim ki, daha utanmayacağam. İndi də sənə deyəcəklərimi üçüncü görüşə qoymaq istəyirdim. Yaxşı ki, mənə ürək verdin. Ancaq heç bilmirəm nə danışım ki, səni darıxdırmasın…

− Nə xətrin istəyir, − deyə Ceyran başının hərəkətilə yoğun hörüyünü çiynindən dala atdı, geniş açılmış gözlərini Adilə zillədi. – Mən musiqini rəsmdən az sevmirəm. Ondan səhərə qədər desən də yorulmaram. Danış! Səndə maraqlı söhbətlər olar. Yəqin ki, musiqi dalınca gedəcəksən.

− Yox, Ceyran, mən tarı hərdənbir evdə tək qalıb darıxanda çalıram. Musiqi dalınca getmək fikrində deyiləm. Mən özümə tamam başqa sahə seçmişəm: hüquqşünas olmaq istəyirəm.

− Hüquqşünas?

− Bəli, universitetdə oxuyacağam.

Ceyranın fikrə daldığını görən Adil öz gələcək ixtisası barədə danışmağa başladı:

− Bilirsənmi, Ceyran, hüquqşünaslıq çox maraqlıdır. Bir də görürsən cinayətkar təqsirlərini ört-basdır edir. Hər şeyi gizlədir, səninsə borcun həqiqəti üzə çıxartmaqdır. Gərək müttəhimə elə suallar verəsən, ondan elə cavablar ala biləsən ki, örtülü işi tamam aydınlaşdırasan. Mən hələ keçən ildən bu barədə əlimə düşən kitabları oxuyuram…

Adillə çiyin-çiyinə əyləşmiş Ceyran onun dediklərinə diqqətlə qulaq asırdı.

− Demək, sən adamları mühakimə edəcəksən.

− Bəli! Oxuyub hüquqşünas olacağam. Sonra isə dövlət malını dağıdanları, alverçiləri, əyri iş tutanları – başını nə ağrıdım – Sovet hökumətinə ziyan verən adamların hamısını mühakimə edəcəyəm! Belələri bizim aramızda hələ var, Ceyran.

…Adil geri dönüb baxdıqda bayaqkı ağsaçlı kişi ilə qarını kayutada görmədi.

Dəniz tramvayı fit verdi. Kayutaya bir neçə cavan girdi. Ceyran dairəvi pəncərədən bayıra baxdıqda sahil işıqları lap yaxından sayrışırdı.

− Çatmışıq, Adil, − deyə qız ayağa qalxdı.

İkisi də göyərtəyə çıxdı… Ancaq… söhbətləri uzun çəkdiyindən gecikmişdilər; içəri girən cavanlar təzə sərnişinlərdi. Köhnə sərnişinlərdən, ancaq Adillə Ceyran qalmışdı. Dəniz tramvayı yenə sahildən uzaqlaşırdı.

Vəziyyətin nə yerdə olduğunu bilcək, Adil Ceyrana, Ceyran da Adilə baxdı. Qeyri-ixtiyari olaraq ikisi də güldü.

Başqa çarə də yox idi. Onlar yenə kayutaya keçib əvvəlki yerlərində əyləşdilər. Adil pencəyini çıxarıb Ceyranın çiyninə saldı.

− Qorxuram sənə soyuq dəyər.

Qız, ona göstərilən hörmətə görə ürəyində sevindi.

− Çox sağ ol! – dedi və əlini uzadıb Adilin köynəyinin yaxasını düymələdi: − Özünü də yaddan çıxartma.

− Mən səni görəndə hər şeyi unuduram.

− …

− İnanmırsan?

Ceyran başını tərpətdi. Onun nəzərləri uzaqlarda yanıb-sönən mayakların üzərində, vışkaların sularda əks olunan işıqlarında gəzdi. Qız söhbətə necə başladığını özü də hiss etmədi:

− Bilirsən, Adil, mənim hələ uşaqlıqdan rəssamlığa o qədər həvəsim vardı ki! Elə bilərdim dünyada ondan gözəl sənət yoxdur. Məktəbdə dərs vaxtı bir-bir müəllimlərimizin şəklini çəkərdim. Dəftərlərimin hansını açsaydın rəsm albomuna oxşardı. Bir dəfə bunun üçün atam məni möhkəm danladı. Hesab dəftərimin cildində cəbr müəlliminin şəklini çəkmişdim. Sonra atam qaşqabağını sallayıb oturdu. Kişinin ürəyini almaq istədim. Əlim yenə dinc durmadı. Kağız-karandaş götürüb onun gülməli bir şəklini çəkdim. Altında da yazdım ki, “Yusif bəy, gəmiləri batandan sonra”.

− Atanın adı Yusif  bəydir?

− Yusifdir, ancaq bəysiz. Hə, şəkli divara vurdum. Özü də yaman oxşatmışdım. Atam şəkli görəndə özünü saxlaya bilmədi. O qədər güldü ki… Sonra gəlib başımı sığalladı. “Daha sənə sözüm yoxdur, qızım” dedi.

Adil, həvəslə danışan Ceyranı axıra kimi dinlədikdən sonra:

− Bəs indi harda oxuyursan, Ceyran? – deyə maraqlandı.

− Bu il rəssamlıq texnikumunu qurtarmışam.

− Onda sən əməlli-başlı rəssammışsan ki!

Ceyran təvazökarlıqla:

− Əməlli-başlı olmasa da, özümə görə çəkirəm, − dedi. Sözünə ara verib əlavə etdi: − İstəsən gələn dəfə atamınkı kimi sənin də şəklini çəkə bilərəm.

Qızın zarafatından xoşlanan Adil:

− Yox, eləsini istəmirəm, − deyə gülə-gülə cavab verdi. – Çəkirsən, bir yaxşısını çək, yadigar saxlayım.

Ceyran, bir rəssam müşahidəsilə Adilə baxdı.

Oğlanın gözləri bu dəfə ona daha mənalı göründü. Bu gözlər Ceyrana, sanki nə isə gizli bir söz demək istəyirdi.

− Onda gələn dəfə ertədən görüşərik. Ancaq bu qıvrım saçlarını bir az səliqəyə salarsan, heç alnın görünmür!

− O da baş üstə!..

Dəniz tramvayı sahilə yan alanda sərnişinlərin düşməyə hazırlaşdığını görən Adillə Ceyran da ayağa qalxdı. Qız pencəyi çiynindən götürüb Adilə verdi və öz təşəkkürünü bildirdi.

Sahillə dəniz tramvayı arasında qısa taxta körpü uzadılmışdı. Körpü ensiz olduğundan onun üstü ilə, ancaq bir-bir keçmək mümkün idi.

Sahilə çıxmaq növbəsi Ceyrana çatanda qızın yıxılacağından qorxan Adil onun qolundan nə vaxt yapışdığını bilmədi. Ceyran ehtiyatla irəlilədikcə gah sağa, gah sola əyilir, bəzən də müvazinətinin pozulduğunu görcək, yıxılmamaq üçün tez o biri əlini də Adilə uzadırdı.

−Qorxma, qorxma, Ceyran…

Adil ürəkdən arzu edərdi ki, buradan evə qədər olan yolun hamısını belə ensiz bir körpünün üstü ilə geeyranın qolunu buraxmasın.

Quruya çıxandan sonra addımlarını qoşalayıb çiyin-çiyinə yola düzəldilər. Daha açılışmışdılar.

− Nə zərif ayaqların var, Ceyran, − deyə yolda Adil gülə-gülə ona eşitdirdi. – Elə tuflilərin də qəşəngdir…

Qız əyilib öz ayaqlarına baxdı.

− Bu tufliləri Saleh müəllimgildən gedəndə sizin məhəllədə bir arvaddan almışam.

− Bizim məhəllədə? – Adil elə bil yuxudan ayıldı. Heyrətlə qızın üzünə baxdı. – O necə arvaddı?

− Nə bilim, sarısaç, hündürboy, kök bir qadındı. Alverçiyə oxşayırdı. Mənə dedi ki, özü üçün Moskvadan gətirdib ayağını sıxır, ona görə satır. Qiyməti iki yüz altmışdır, insafsız dörd yüzə verdi.

“Yəqin o, Diləfruzdur! – deyə Adili fikir götürdü. – Bizim qonşuluqda ikinci elə qadın axı, kim ola bilər? Özü də Moskvadan gətirdib… hər şey aydındır…”

Adilin qəlbində ailəsinə qarşı bir nifrət hissi baş qaldırdı.

Qız Adilin qəfildən susduğunu görüb soruşdu:

− Niyə fikrə getdin?

− Heç… elə-belə.

Artıq çatmışdılar.

Ceyran qolunu Adilin əlindən çəkdi.

− Demək, gələn çərşənbə axşamı sən kağızla karandaş gətirirsən, − deyə Ceyrangilin qapılarında ayrılanda Adil könülsüz xatırlatdı.

Qız əlini ona uzadıb gülə-gülə dedi:

− Bəli. Hələlik, gecən xeyrə qalsın! Ancaq sən də gələndə bu saçlarını daramağı yadından çıxarma, ha…

Ceyran əlini Adilin ovcundan çəkərək şıltaqlıqla onun saçlarını qarışdırıb evə qaçdı. Qızın ayaq səsləri kəsilməyincə Adil yerindən tərpənmədi. Onu qəhər boğur, ürəyi sıxılırdı. Adil istər-istəməz Ceyranın bu sözlərini xatırladı: “Anam mənə həmişə bir şey tapşırır, deyir, kiminlə dostluq, yoldaşlı q eləmək istəsən, tələsmə, adamını yaxşı tanı. Hətta ailəsinin də kim olduğunu öyrənməyi unutma. Adamlar çox müxtəlif olurlar, onları tanımaq çətindir…” O vaxt qızın bu sözlərində heç bir məna axtarmayan Adil, indi hər şeyi anlayırdı. Sanki Ceyran bunları ona demişdi. Adilin kim olduğunu öyrənmək istəmişdi. “Mənsə… mən axmaqsa, − Adil şappıltı ilə alnına vurdu, − heç nə anlamadım! Bəlkə o, elə əvvəldən Diləfruzun kim olduğunu bilirmiş! Mənə demək istəmirmiş! Yox, yox mənimki daha Ceyranla tutmaz! O, təmiz, doğru adamlarla, ailəsi halal zəhmətlə çörək qazanan ailələrlə yaxın olmaq istəyir! Mən isə… Ah… Diləfruz! Sən axı, bizim evə neyçün gəldin!…”

Adil bütün bunları fikirləşdikcə bədənini isti tər basır, xəcalətdən nə edəcəyini bilmirdi.

 

ƏLVİDA, DOĞMA BAKI 

                  Evlərinin açıq pəncərəsindən musiqi və gülüş səsləri eşidən Adil ayaq saxladı. Məmmədin ziyafət məclisi hələ davam edirdi. O, küçədə dayanıb fikirləşdi: “Demək, mən səhv etməmişəm! Atamın gətirdiyi şeyləri Diləfruz satırmış! İndi təkcə qonşular yox, Ceyran da Diləfruzu tanımağa başlayır. Bir azdan, o da hər şeydən xəbərdar olacaq. Bəs mən gələn dəfə onun üzünə necə baxacağam? Ceyran deməzmi ki, sən oğruları, alverçiləri mühakimə etməyə hazırlaşırsan, ancaq öz ailənin nə işlə məşğul olduğunu görmürsən? Ceyran bunu bilsə, mən nə deyərəm? Yox, mən daha onun üzünə baxa bilmərəm. O bundan xəbərdar olsa, məndən üz döndərər”. Bu gecə gözlənilmədən araya düşən tufli söhbəti Adilin təmiz sevgisinə sanki bir ləkə vurmuşdu: “İndi mən nə edim? Evə getsəm ürəyim sıxılacaq, tanımadığım qonaqların xoşagəlməz sözlərini eşitmək istəmirəm! Elə bu sakit küçələrdə tək-tənha gəzsəm, ondan yaxşıdır!..”

Adil pəncərədən qonaq otağına baxdı. Evin bu tərəfində küçə hündür olduğundan içəri aydın görünürdü.

Dövrəsi adamla dolu stolun üstünə cürbəcür yeməklər, par-par parıldayan şüşələr, boşqablar, şərab dolu büllur qədəhlər, göyərti və başqa şeylər düzülmüşdü. Məclis uzun sürdüyündən adamların sifətində yorğunluq, stolun üstündə pərakəndəlik hiss edilirdi. Yuxarı başda, Laloçka ilə Diləfruz əyləşmişdi. Laloçka yenə də naz-qəmzə ilə çiyinlərini əsdirərək uzun qara kirpikləri altından qonaqları süzür, özünü bu evin doğma qızı kimi aparırdı. Aşağıda, qapı ağzında oturmuş Rəhman Diləfruzun işarəsilə tez-tez ayağa qalxaraq, gah boşaldılmış qədəhlərə şərab süzür, gah boşqablara plov çəkir, gah da arvadların yelpazələrini gətirib onlara verirdi. Üstündəki qaş-daşları ilə özünü bəxtiyar sayan Diləfruz kəhrəba kimi sarı saçlarını darayıb çiyinlərinə tökmüşdü. O, elə bil gözəlliyini qonaqlara göstərmək üçün tez-tez dikəlib yan-yörəsinə baxır, dodaqlarını bir-birindən ayırmadan gülümsəyirdi.

Qonaqlar Rəhmanın, Rəhman idarə müdirinin, müdir isə özünün tabe olduğu rəisin şərəfinə badələr qaldırıb sağlıqlar deyirdilər. Kimsə şərabla dolu böyük bir qədəhi Məmmədə uzadaraq onu güclə içməyə məcbur edirdi. Uşaq qədəhi alıb ağzına aparcaq hamı əl çaldı.

Adil xeyli dayanıb onları müşahidə etdi. Birdən bu səhnədən iyrənib nifrətlə pəncərədən uzaqlaşdı. “Yaxşı ki, içəri girmədim!”

İki saat sonra o, məclisin qurtarıb-qurtarmadığını bilmək üçün təkrar pəncərəyə yaxınlaşanda, Laloçkanın evdən çıxdığını gördü. İçəridə Diləfruzla Rəhmandan başqa heç kim yox idi. Arvad stolun üstünə tökdüyü hədiyyələri bir-bir açıb baxdıqca sevindiyindən atılıb-düşürdü. Rəhman da bir yerdə qərar tuta bilməyib arvadın gah sağına, gah soluna keçərək, Məmməd üçün gətirilən şeylərlə fəxr edirdi.

Diləfruz kağız bağlamalardan çıxardığı ipək parçanı çiyninə atır, şərfi boynuna dolayır, büllur vazanı yuxarı qaldırıb şadlıqla fırlanır, oyunların ora-burasını üfüləyərək çalır, az qala qanadlanıb uçmaq istəyirdi. Arabir əlinə şəkilli uşaq kitabları və ucuz qiymətli hədiyyələr keçəndə öz-özünə deyinərək bunları evin küncünə tullayırdı.

Diləfruzla atasının bu hərəkətlərini görüb dişlərini qıcayan Adil nələr düşündüyünü özü də bilmirdi. Ancaq onu bilirdi ki, bu kiçik pəncərədən gördükləri qəlbini kin və nifrətlə doldurur.

Adil pəncərədən uzaqlaşanda arxadan kiminsə, çılpaq isti qolları onun boynuna sarıldı. O, cəld geri dönəndə Laloçkanın ətir qarışıq şərab qoxuyan boyalı dodaqları onun sifətinə yapışdı. Adili qolları arasında sıxaraq, ehtirasla dodaqlarından bir öpüş aldı.

− Qoy əvvəlcə mən başlayım, biləsən ki, sevirəm səni! – dedi.

Adil cavab verməyə imkan tapmamış Laloçka onu buraxıb qəhqəhə çəkərək qaçdı və tini burulub yox oldu.

Bir az sonra Adil içəri keçəndə Diləfruzun qəribə nəzərlərlə ona baxdığını gördüsə də heç bir şey anlamadı.

Laloçkanın öpüşündən Adilin sifətinə qırmızı ləkə düşmüşdü. Diləfruz acıqlı-acıqlı onu süzərək, stolun üstünə tökdüyü şeyləri yığışdırmağa başladı.

Oğlunun kədərli olduğunu hiss edən Rəhman özünə məxsus yumşaqlıqla onun könlünü almaq istədi:

− Nöş gəlib qonaqlarnan oturmadın, oğlum? – deyə əlini Adilin qıvrım saçlarına çəkdi.

Fikri başqa yerdə olduğundan, Adil, atasının dediklərini eşitmədi. Bu vaxt Rəhman da onun sifətindəki qırmızı ləkəni görüb təəccüb elədi. Ancaq gözlərini qırparaq danışmadı. Adil stullardan birini götürüb qıraqda əyləşdi.

− Uşağın payını qızdır, yesin, − deyə Rəhman bu gecə arvadın onun sözündən çıxmayacağını güman edərək ərklə tapşırdı. Lakin Rəhmanın gözlədiyi kimi olmadı. Diləfruz onun sözünə əhəmiyyət vermədən, hədiyyələrlə dolu böyük bağlamanı qucağına alıb o biri otağa keçdi.

− İştaham yoxdur, yemək istəmirəm, − deyə Adil əzgin halda cavab verdi və qalxıb yatmağa getdi.

O, çarpayısına yaxınlaşanda sanki dörd tərəfdən divarlar başına uçdu! “Elə təkcə bu qalmışdı?!”

Nərgizin şəkli divardan çıxarılmış, onun yerinə Diləfruzun sinəsi, qolları açıq əksi vurulmuşdu!

Adil dəli kimi o yan-bu yana çırpınaraq otağı axtarmağa başladı. Şkafın üstünə baxdı, kitab rəfinin dalını yoxladı, pərdələri çəkib pəncərələri axtardı. Nəhayət, o, anasının şəklini çarpayının altından tapanda ürəyi sancdı. Bir az gözlərini yumub nə edəcəyini, bu dözülməz təhqirin qarşısında Diləfruza hansı sözlərlə cavab verəcəyini bilmədi. Qəhərdən sanki bu dəqiqə nəfəsi kəsiləcək, boğulacaqdı. O, gözlərini açanda hər şeyi dumanlı gördü. İki gilə yaş yanaqlarından diyirlənib əlindəki şəklin üstünə düşdü. Sanki bu vaxt Nərgizin də gözləri doldu, onun da dodaqları titrəyib hərəkətə gəldi. Adil anası üçün yanan kimi, onun da ana qəlbi kövrəlib balasının halına yandı.

“Yox, mən daha bu evdə qala bilmərəm! Elə bu gecə çıxıb getməliyəm!” deyə Adil fikirləşdisə, hara gedəcəyini düşünmədi. Lakin sözündən də dönmədi. Diləfruzun şəklini divardan qoparıb yerə atdı. Təpiyi ilə qapını açıb aynabəndə çıxdı. Cəld addımlarla pillələri enib həyətə düşdü.

Məsələni duyan Rəhman ayaqyalın, başıaçıq onun dalınca yüyürdü.

− Adil, Adil!.. Oğlum, geri qayıt.. Atana yazığın gəlsin.

Rəhmanın yalvarışlarına əhəmiyyət verməyən Adil hara getdiyini özü də bilmədən, tələsik və iti addımlarla qırmızı kirəmidli evdən uzaqlaşır, uzaqlaşırdı…

Yarıqaranlıq otaqda tez-tez papirosunu sümürən Saleh müəllim gözlərini qarşıdakı stolüstü lampanın işığından ayırmadan gah alnını ovuşdurur, gah çənəsini sığallayır, gah da əsəbi halda yumruqlarını düyünləyib açaraq fikirləşirdi. Onunla üzbəüz oturub başını ovucları içərisinə almış Adil, müəllimin sifətinə baxmasa da, hərəkətlərindən həyəcan keçirdiyini duyurdu. Müəllim, Adil üçün vəziyyətdən çıxış yolu axtarırdı.

Adil evdən çıxanda, gecələmək üçün hara gedəcəyi barədə heç bir qərara gəlməmişdi. Şəhərdə onun dostları, yaxın yoldaşları az deyildi. Ancaq bu vədə heç kimi narahat etmək olmazdı. Bir də kimin evinə getsəydi, vaxtsız gəlişin səbəbini soruşacaqdılar. Adil isə dərdini deyə bilməyəcəkdi.

Axşam çağı dəniz tramvayında klarnetin səsini dinləyə-dinləyə Xəzərin ayna suları qoynunda Ceyranla şirin-şirin söhbət edən Adil, bir qədər sonra, qaranlıq küçələrdə tək-tənha, avara-sərgərdan qalmışdı; nə yatmağa yer, nə də dərdini söyləməyə adam tapmışdı. O, istər-istəməz, bir neçə il əvvəllər evlərində olduğu bibisi qızı Mənsurəni xatırlamışdı. Səhərdən-axşama kimi onunla gəzib-oynadığı çağlar, ləpədöyəndəki sakit kənd, qumsal dəniz sahilləri gözlərinin qabağına gəlmişdi. Mənsurə nə qədər qayğısız bir həyat keçirirdi! Adil anadan yetim olduğu kimi, o da atasız böyüyürdü. Ancaq Mənsurə həmişə deyib-gülür, şənlik edirdi. Adil isə… “Kaş, indi mən də Mənsurə kimi yaşayaydım!” deyə bir anlığa bibisigilin evlərində olmağa ürəyində böyük həsrət duymuşdu, Mənsurəyə qibtə etmişdi…

Adil küçələrdə çox gəzdi. Hava soyumuşdu. Lakin o üşümürdü. Sanki ürəyində yanan bir od parçası onu isidirdi. Adil Ceyranla görüşdüyü kinoteatrın qarşısına çatanda saat ikini vurdu. O səbəbini özü də bilmədən, binanın qabağındakı hündür səkiyə çıxıb dayandı. Bu dəqiqələrdə Adil sözlə deyilməsi mümkün olmayan qəribə bir hal keçirdi. Sanki ürəyində qəfildən atlı çapdı; qəlbi şiddətlə çırpındı. Adilə elə gəldi ki, indicə Ceyran yenə ağappaq geyinmiş halda ona yaxınlaşıb: “Gedək Adil, küçədə qalma, sənə soyuq olar”, deyəcək və əlindən tutub evlərinə aparacaqdır. Lakin Ceyrandan başqa da belə adam tapılmışdı.

Saleh müəllim hansı tərəfdənsə çıxıb onun qolundan yapışdı.

− Gedək bizdə yat, − dedi və onu səkinin qırağına çəkdi. Adil çevrilib Saleh müəllimə baxanda kişinin çox həyəcanlı olduğunu hiss etdi.

İndiyədək sonsuz olan Saleh müəllim hələ Nərgizin sağlığında Adili harda görsəydi qucağına götürüb oynadardı. Onu öz doğma övladı kimi sevərdi. Hərdənbir oyuncaq, konfet və başqa yeməli şeylər alıb Adilə bağışlardı. O vaxt Saleh müəllimin Rəhmanla da arası pis deyildi. Çox zaman axşamlar çay içməyə, söhbətə birlikdə oturardılar. Ancaq Diləfruz qırmızı kirəmidli evə gələndən sonra hər şey dəyişdi. Müəllimin ayağı Rəhmangildən kəsildi, Adil də onlara əvvəlki tək tez-tez gedib-gəlmədi.

Bu gecə də Saleh müəllim yenicə yatmışdı ki, Rəhmangildən çıxan sərxoş qonaqların səs-küyünə oyandı. Lakin əhəmiyyət vermədi, gözlərini yumub özünü yuxuya verdi. Bir az sonra Rəhmanın təlaş içərisində “Adil!.. Adil..” deyə çığırdığını eşitcək hövlnak ayağa qalxdı. Məsələnin nə yerdə olduğunu bilən müəllim, cəld geyinib Adilin dalınca getdi.

Saleh müəllim küçəyə çıxcaq, ətrafa göz gəzdirdi. O, hələ uzaqdan Adili görüb tanıdı, lakin səsləmədi, dalınca düşüb hara gedəcəyini bilmək üçün onu izlədi…

Adil, Saleh müəllimlə onların evinə gəldi. Əhvalatı yerli-yerində ona nağıl etdikdən sonra, Adil qəlbində yüngüllük duydu. Sanki ürəyindən asılmış ağır bir qurğuşun parçası qırılıb düşdü.

− Saleh müəllim, mən neçə dəfə bu barədə yanınıza gəlmək istəmişəm. İstəmişəm sizdən bir məsləhət alım, − deyə araya çökən sükutu Adil pozdu, − ancaq qorxmuşam Diləfruz xəbər tutar, sizi təhqir edər… Onun da xasiyyətini özünüz yaxşı bilirsiniz.

Müəllim çeşməyini alnına qaldırıb aramla cavab verdi:

− Vaxtında sən bunları məndən gizlətməsəydin, vəziyyət bu yerə çatmazdı.

− Siz haqlısınız, Saleh müəllim. Ancaq mən çox şeydən xəbərsiz idim. Bir də təqsir özümdədir. Elə birinci gündən o arvadın hərəkətlərindən gözüm su içmirdi. İndi ümidim təkcə sizədir… – Adilin səsi titrədi. – Mən daha Bakıda qalmayacağam. Məni ya Moskvaya, ya da Leninqrad universitetinə düzəldin. Əgər atam… atam mənə bir oğul kimi baxsaydı, az-çox qayğımı çəksəydi, yenə dərd yarı idi. Ancaq o da… o da.. – Adil sözünün dalını gətirə bilmədi. Üzünü müəllimdən çevirib yenə başını əlləri arasına alaraq stola dirsəkləndi.

− Bir yaxşı fikirləş, oğlum… Moskvaya, Leninqrada getmək o qədər də çətin deyil. Ancaq qorxuram sonradan tutduğun işdən peşman olasan. Bəlkə elə Bakıda oxuyasan? Evdə yaşamaq istəmirsən, yataqxanada qalarsan, − deyə müəllim onu bu yoldan çəkindirmək istədi.

Adilin fikri qəti idi.

− Xeyr, Bakıda qalmaq istəmirəm! Onu yəqin bilirəm ki, bir aya, iki aya yenə atam gəlib məni dilə tutacaq, ürəyim yumşalacaq. Təzədən evə gedib özümü bəlaya salacağam. Uzaqda olsam yaxşıdır, Saleh müəllim, həm qulağım sakit olar, həm də oraları gəzərəm, ürəyim açılar. Siz gəlin məni bu yoldan saxlamayın.

Saleh müəllim papirosunu sümürüb tüstüsünü sinəsinə çəkdi:

− Mənə qalsa, elə bunsuz da Moskvaya getməyi sənə məsləhət görərdim, − dedi. – Ancaq bir məsələ var ki, atandan icazəsiz belə iş tutmaq yaxşı deyil…

− Saleh müəllim, − deyə Adil onun sözünü kəsdi, − əgər atam mənə atalıq etsəydi, siz haqlı idiniz. O bütün ixtiyarını Diləfruza verib. Arvadın zabitəsi gündən-günə artır. İndiyə kimi dözürdüm, amma daha bacarmıram. Evdə dərs hazırlaya bilmirəm. Yanıma dostlarım gəlmir. Sizdən nə gizlin, axır vaxtlar atam çox pis yola düşüb, Diləfruz onu alverə məcbur edir. Bunu, hətta başqaları da mənə deyib… Yəqin siz də…

− Bəli, mən də bilirəm! – deyə Saleh müəllim onun sözünü tamamladı. – Bu işi gizlində görsələr də, xəbər tutmuşam. Diləfruz Rəhmanı çox pis yola çəkir, əvvəllər o kişi belə deyildi.

Adilin daha öz ailəsi barədə şübhəsi qalmadı.

Saleh müəllim otaqda bir qədər əsəbi halda gəzişdikdən sonra gəlib onun qarşısında dayandı.

− Universitetin rektoruna deyərəm, daha doğrusu xahiş edərəm ki, sənədlərini hazırlatsın, Moskvaya gedəsən. Ancaq vaxta az qalır, gərək elə bu həftə yola düşəsən.

Adil şadlığından qalxıb uşaq kimi müəllimin boynuna sarıldı, onun geniş alnından öpdü. Ancaq Ceyranı xatırlayanda qolları boşalıb yanına düşdü.

Səhər günəşinin şüaları pəncərənin pərdələri arasından çarpayının üstünə düşəndə Ceyran gözlərini açdı. Divardan asılmış aynanın qıraqları işığı özündə əks etdirərək min rəngə çalırdı. Otağın havasında xoş bir reyhan ətri duyulurdu.

Yumşaq yorğan-döşəkdə arxası üstə uzanmış Ceyran bir müddət yerində xumarlandı. Qız yuxudan doymuş olsa da, qalxmaq istəmirdi. Dünənki görüşlərini xatırladıqca, ürəyində gah Adillə, gah da rəfiqəsi Xalidə ilə danışırdı.

Ceyran, o gecə qapılarının ağzında Adildən ayrılarkən, onun saçlarını qarışdırıb qaçmasını yadına saldıqca, həm qəlbi qürur hissilə döyünür, həm də öz-özündən utanırdı. Bəzən gəncliyin ehtiraslı məhəbbət duyğuları ağıla üstün gəlirdi. Adam dünən düşünmədən etdiyi bir hərəkətinə, fikirləşmədən dediyi bir sözünə görə bu gün peşman olur. Yenə Adil onun saçlarını qarışdırsaydı, dərd yarı idi. Sən işə bax ki, bunu Ceyran etmişdi. Əgər indi Adil burada olsaydı, Ceyranın əli heç cürə yuxarı qalxmaz, onun saçlarına toxuna bilməzdi. Ancaq dünən Ceyran nə eləmişdi?! “Deyəsən mən özüm istəmədən ürəyimi Adilə sezdirirəm. Yox, bu dəfə görüşəndə necə olur-olsun elə hərəkətlərə yol verməyəcəyəm. Danışanda da fikirləşib danışacağam.”

Ceyran əlini uzadıb çarpayısının baş tərəfindən dolabçanın üstünə qoyulmuş radio cihazının düyməsini burdu. Bir az sonra otağa oynaq musiqi yayıldı. O, qalxıb xalatını geydi. Pəncərələrin pərdələrini açdı. İçəri gözqamaşdırıcı bir işıq doldu.

Bayırda bahar gülümsəyirdi. Musiqidənmi, yoxsa Adil haqqında düşündüyündənmi, qızın qəlbi fərəhlə doldu. O, az qala əl-qolunu qaldırıb oynamaq istədi. Aynanın qabağından keçəndə dayandı, pərişan saçlarını üzündən yığıb qaydaya saldı. Sonra qrafini götürüb pəncərədəki reyhan dibçəklərinə su tökdü. Qız bu dəm nə düşündüsə, yenə aynanın qabağına gəldi. Bu dəfə çox diqqətlə gözlərinə baxdı. Ceyran səhv etmirdi; onun gözlərində Adilin təkcə əksi görünmürdü. Qalan hər şey məlum idi! Doğru demişlər, göz qəlbin aynasıdır! Ceyran bütün sirri ürəyində gizlətməyi bacarırdı. Ancaq gözlərindən qorxurdu. Yaxşı ki, dünən gecə o, Adildən ayrılıb evə gələndə anası yatmışdı. Yoxsa arvad hər şeyi duyardı. Ceyran belə işlərdə qadınların kişilərdən daha həssas olduğunu bildiyi üçün atasından çox, anasından ehtiyat edirdi.

Evi səliqəyə salıb nahar etdikdən sonra yenə öz otağına keçdi. Kağız-qələm çıxarıb srağagün Xalidədən aldığı məktuba cavab yazmaq istədi. O, bu dəfə rəfiqəsinə cavab verməyi qəsdən təxirə salmışdı. Ürəyini boşaltmağa başqa yaxın adam tapmadığından Ceyran Adillə olan hər görüşü, hər söhbəti haqqında Xalidəyə yazmaq istəyirdi. İndi Ceyran məktubun cavabını iki-üç gün gecikdirmiş olsa da, axırıncı görüşdən sonra yazmağa təzə sözü vardı. Ancaq əlinə qələm götürəndə nə yazacağını bilmədi, daha doğrusu bacarmadı. Xalidə ondan heç nəyi gizlətmirdi. Axırıncı məktubunda  qız yazırdı: “… Ceyran, dünən məktubunu alıb oxuyandan sonra ürəyim yumşaldı. Həm də o qədər sevindim ki! Ona kimi elə bilirdim mən nə isə böyük bir cinayət eləmişəm. Düzdür, Nadirlə aramızda heç bir ciddi söhbət olmamışdı. Ancaq səndən nə gizlədim, ürəyimdəkini özüm bilirdim! Sənin o qıvrımsaç, qəşəng oğlan haqqında yazdıqlarını oxuyub kluba getdim. Mənim sarısaçlı qəşəngim də orda idi. Başını nə ağrıdım, bu dəfə kefimi çox kök görüb ürəkləndi. Mənə “Romeo və Cülyetta”dan elə sözlər dedi ki.. Özü də sinəsindən! Az qala mən də hamısını əzbərləmişəm. Bilmirəm işin axırı necə olacaq… Ancaq Ceyran, Nadir də pis oğlana oxşamır…”

Xalidənin səkkiz dəftər səhifəlik bu məktubu Ceyranı da həvəsləndirdi. O da ürəyini kağıza boşaltdı…

Adilin evdən getdiyi üç gün idi. Rəhmanı fikir götürmüşdü: “Görəsən uşaq harda qaldı? Başına nə iş gəldi? Gecələr kimin evində yatdı?”

Hər dəfə qapının zəngi çalınanda kişi qalxıb həyətə yüyürür, gələnin başqa adam olduğunu bilcək qolları boşalıb yanına düşürdü. Ancaq bu barədə Diləfruzu təqsirləndirib, onu danlamağa qorxurdu. Üç gün idi ki, gecələr Rəhman yata bilmir, səhərə kimi yerində qovrulurdu. “Bu nə işdi mənim başıma gəldi, − deyə düşünürdü. – Kaş heç o Məmməd qoduğun üç yaşı tamam olmayaydı!”

Sabah Moskvaya növbəti səfərə çıxacaq Rəhman evinə bir həftədən sonra qayıdacaqdı. Barı gedənə kimi Adilin harada olduğundan xəbər tutsaydı, ürəyi bir az rahatlanardı.

İndi də aynabənddə pəncərə qabağında oturmuş Rəhman nəzərlərini həyət qapısından ayırmadan, intizarla oğlunun yolunu gözləyirdi. Ərinin həyəcanlı olduğunu duyan Diləfruz gah tez-tez evə girib çıxaraq hikkə ilə qapıları çırpır, gah da onun acığına şirin dillə Məmmədi çağırıb, oğlunu əzizləyirdi.

Birdən həyət qapısının zəngi çalındı. Rəhman pilləkənləri nə vaxt endiyini bilmədi. Gələn Adil idi!

Sevindiyindən kişinin dili-dodağı əsdi.

− Adil… yaxşı ki, gəldin… çox sağ ol, oğlum…

Adilin sifətində daşdan yonulmuş heykəldə olduğu kimi sanki heç vaxt dəyişməyəcək bir ifadə vardı.

− Bəli, gəlmişəm, ancaq yenə gedirəm!

− Necə? Sən nə danışırsan, oğul? Adam heç öz doğma atasını da atarmı? Sən gəl bu inadkarlığı buraxginən, mənə yazığın gəlsin.

− Ata, əgər mən evdə qalmalı olsam, gərək Diləfruz getsin. Bu da sənə əl verməz! – deyə Adil öz otağına keçdi. Onun qəfildən içəri girdiyini görən Diləfruzu sanki ilan çaldı. Arvad özünü itirdi.

− Rəhman! – deyə qorxaq bir səslə ərini yanına çağırdı.

− Zəhrimar Rəhman! – deyə kişi bu dəfə qorxmadan cavab qaytardı. – Yenə termometr? Mənim başıma bu müsibəti sən gətirdin! Nanəcib!

Adilin üçcə gün əvvəl çıxdığı otaq tanınmaz bir şəklə düşmüşdü: onun səliqə ilə saxladığı kitablar pərakəndə halda yerə səpələnmişdi. Stolun üstündəki kağızlar bir-birinə qarışmışdı, mürəkkəb dəstgahının yerinə Məmmədin oyuncaqları tökülmüşdü. Adilin hələ beşinci sinifdə oxuyarkən yaxşı işinə görə pioner dəstəsindən hədiyyə aldığı qlobusu, yəqin ki, Məmməd top yerinə oynatdığından, evin ortasına atılmışdı. Həmişə Adilin su verib saxladığı güllər saralıb solmuşdu. Onun çarpayısında Məmməd yatmışdı.

Adil anasının şəklini, lazım olan kitablarını və paltarlarını çamadanına yığıb tarını götürdü. Bir daha divarlara baxaraq bayıra çıxdı.

Rəhman qapıda onun qabağını kəsdi:

− Getmə, oğul! Yalvarıram sənə, getməginən, mənə qulaq as!

− Yox, ata, daha gecdir, − deyə hər iki qolunu yana açıb onu bayıra buraxmaq istəməyən atasına sonuncu dəfə diqqətlə baxdı. Adil, onun qocaldığını sanki bu gün gördü. – Sağ ol, ata, mən daha gözləyə bilmərəm.

− Hara gedirsən, oğlum? Atandan yerini də gizlədirsən?

− Moskvaya!

O biri evdə bu sözləri eşidən Diləfruzun qəlbinə sevinc doldu.

− Oğlum, adam öz doğma evini atmaz. Tüpürmə quyuya, bəlkə suyundan içməli oldun…

Rəhman başını əsdirə-əsdirə oğluna baxıb, yenə nə isə demək istədi, ancaq bacarmadı. Sanki gözlərilə ona: “Oğul, məni tək qoyub hara gedirsən?” deyə yalvardı.

Adilin çamadanı qaldırdığını görən Rəhmanın ürəyi yenə dözmədi.

− Bəs, oğlum, bilet pulu, xərclik!..

− Bilet pulum da, xərcliyim də var.

− Heç olmasa məniynən bir yerdə gedəydin.

− Xeyr, ata, mən bu gün getməliyəm. Salamat qal!

Adil çıxmaq istərkən birdən nə xatırladısa, geri döndü, üzünü, məzlum-məzlum ona baxan Rəhmana tutub içəri evdə oturmuş Diləfruzu göstərdi:

− Ata, çalış ki, o ifritə səni də bu evdən didərgin salmasın.

Diləfruz oturduğu yerdən dik qalxdı. Arvadın gözləri kəlləsinə çıxdı. Tez özünü aynabəndə atdı. Ancaq cavab vermədi. Bu dəfə Adilin sifəti ona çox dəhşətli göründü.

SONU VAR.