O, səhər obaşdan ölüm ayağında olan, əbədi yolla – həyat çayı axarıyla gedən anasının yanında oturmuşdu. İndi qarının ömür şamı küləkdə lap asta-asta titrəyirdi.
Amma qapı-pəncərələri kip örtülmüş palatada külək-filan yox idi. Yalnız qarının xırıltılı və ümidsizsizcəsinə alıb-verdiyi nəfəsi eşidilirdi. Onun qabarlı əlləri sinəsinəcən çəkilmiş adyalın kənarlarından bərk-bərk yapışmışdı, sanki yununu didmək istəyirdi.
Bəlkə də həyat ipini əyirə-əyirə daha da uzatmaq istəyirdi. Bəlkə də elə başladığı işi axıra çatdıtmaq istəyirdi. O qədər uzun olmasa da, yenə də movcud olan həyat bağısa artıq qırılmışdı.
…-Tabutumu özünüz düzəldərsiniz. Xarrat Ondıryandan xahiş eləyin. Onun əlləri qızıldı. Mənə qayıq kimi bir tabut düzəldər. Yüngül və quru olsun. Kələ-kötürü olmasın. Əməyinin əvəzində ona atanın pencəyini verərsən… Əziz Polikarpın məkanı cənnət olsun… Allah adamıydı. Kəndimizdə o səfehdən ağıllı adam yox idi. İşdə də, yemək-içməkdə də — hər şeydə birinciydi.
O, belini əyib anasının söylədiklərini dinləyirdi. Qarının sözləri ağır və salğarlıydı, sanki çiyinlərinə iri tirlər kimi düşürdü. Gözləri yaşdan dumanlandı. Amma çöllərdə və çaylarda küləkdən cadar-cadar olmuş yanaqları quruydu. İlğım arasından sanki anasının çəmənlikdə gördü. Qıj! Qıj! İti kərənti əlində nəğmə oxuyurdu. Zərif, ancaq güclü əllərində. Möhkəm və isti əllərində.
Çəmənin gülləri ah çəkib onun aralı qoyduğu, hər bir barmağıyla yerin qüdrətini canına çəkən ayaqlarının altına yıxılırdı. Amma nədənsə Günəş yaşıl, səma çəhrayı rəngdəydi. Yalnız çay uzaqlarda əridilmiş polad rənginə çalırdı.
Həm də bu məqamda bir qədər ağarmış başında anasının cod əllərinin cəmi beş barmağının – baş, şəhadət, orta, adsız, çeçələ barmaqlarının — səsini eşidirdi. Eşidir, amma onların nə barədə danışdıqlarını dərk eləyə bilmirdi.
-Məni nənənin yanında basdırarsınız. Ola bilsin, o dünayada anamla üz-üzə gəldim. Üzərimə möhkəm taxtalar düzün ki, torpaq tezcə çökməsin. Bundan qorxurm axı. Qəbri qazmaq üçün kişilərdən Mikola, Oçey və Yuberi çağırın. Onlar çox işgüzardılar. Bizim nəsildən də Şudzyanı çağır. Onlara dərhal içki vermə. İşlərini görəndən sonra qonaq elə, xatirə qalması üçün bir şey bağışla. Müəyyən bir şey… Bir cüt corab, ya da cib dəsmalı…
İri bir milçək havada dövrə vurub əlinin üstünə qondu. Milçək bura hardan girib axı?
Amma əlini tərpətmədi. İstəyirdi ki, milçək arıya çevrilib sancsın. Belə olsaydı, özünü anasının yanına salardı. Ağrıdan şikayət eləyərdi. Anası da zərif nəfəsini onun arı sancmış yerinə verər, elə həmin arının şanından düzəltdiyi cövhər sürtər, üstünə də bir neçə damcı ev arağı damızdırardı. Bununla da ağrı ötüb-keçərdi.
-Kəfənimi qoy Dıdık apay biçsin – bizimkilərə, udmurtlara tapşır… Onun adı da, əlləri də müqəddəsdi, yüngüldü, xeyirxahdı. İşinin əvəzində də ona əsgərlikdən qayıdanda mənə gətirdiyin Orenburq şalını verərsən. Heyfin gəlməsin. Artıq onu örtməyəcəyəm axı. Dıdık apayınsa hələ uzun illər örtəcək…
O, məndən yaşca böyük olsa da, hələ canı möhkəmdi. Ürəyi sağlamdı, mənim heydən düşmüş ürəyim kimi deyil…
İndi gözləri qarşısında qənaət elədiyi əsgər puluyla aldığı iri və qalın Orenburq şalı canlanırdı. Bu hadisə çoxdan, ömrünün qızıla bərabər vaxtlarında baş vermişdi. Buna görə də həddən artıq əziz idi.
-Qırx mərasiminəsə hamını dəvət elə. Heç kəs inciməsin, eşidirsən? Hər kəsə də kiçik bir xatirə əşyası bağışla. Yoxsa camaatın dilindən qurtara bilmərik.
Özün içmə. Çünki içməyi bacarmırsan… Yasa gələnlər çıxıb gedəndən sonra içə bilərsən. Pulu qudamız Mikitadan alarsan. Yas mərasimini yola vermək üçün yığdığım pul ondadı. Az da olsa, bəs eləyər. Kilsəyə də yetər. Oğlum, sənə corab toxuyurdum, birini bitirmişəm, o birini bitirməyəsə macal tapmadım. Bəs, o biri tayının ipini hara qoydum? Bir tayı sandıqdadı. Bəs, yarımçıq tayı hanı?
Yenə barmaqları mələfənin üstündə gəzməyə başladı. Sanki ip əyirirdi.
Amma bu məqamda qədim sandığın qapağı şaqqıltıyla bağlandı – ölüm ayağında olan qarının göz qapaqları yumuldu. Əlləri də donub qaldı.
Müqəddəs Məryəmin, artıq bir həftəydi ki, anasının sinəsində olan, bapbalaca, əl boyda təsvirindəki əllərini xatırladı.
Kişi yerindən qalxdı, ona – dünyayla vidalaşmış anasına – nəzər saldı. Bir stəkan arağı başına çəkməyi, üstündən də bir tokə çörək qoxulamağı arzuladı.
Amma anası izin verməmişdi axı… Bu məqamda da pıçıltı eşitdi. O pıçıltlı hardan gəlirdi?
-Ailəni qoru. Biçarə balam, sən mənim dərdimi çəkmə. İndi tamam yetim qaldın… Məndən ötrü özünə əziyyət vermə, onda o dünyaya yolum çətin olar. Məni xoşluqla burax… Nə mən birinciyəm, nə də sən sonuncu olacaqsan… Bağsa qalacaq… Allahın təqdiridi…
Bayırdasa yorğun yabını xatırladan erkən oktyabr günü vardı. Xəstəxananı yetişmiş alma qoxusu bürümüşdü. Buxur kimi ətir saçırdı.
Şirintəhər qoxu xəstəxanananın bütün künc-bucağını doldurmuş, anası onu çağa vaxtı bələyən kimi, bələmişdi. O bələk yundan əyrilən ipdən toxunmuş dümağ parçanı xatırladırdı.
Hardasa xəzan yarpaqlarının üstünə alma tökülürdü. Lap yaxınlıqdakı xəzan yarpaqlarının üstünə alma düşürdü. Tap! Tap! Tap! Taq… taq… taq…
Tərcümə: Nəriman Əbdülrəhmanlı
