Yəhya bəy Dilqəm — Təxminən XVIII əsrin sonu – XIX əsrin 1-ci yarısında Şəmkir rayonunun Dəllər-Cırdaxan kəndində yaşayıb. Deyilənlərə görə 1838-1840-cı illərdə vəfat edib. Gənc yaşlarından şeir yazmağa başlayıb. Dilqəm dövründən, zəmanəsindən, sevgilisinin vəfasızlığından şikayətçi olub,bu mövzuda şeirlər qoşub. “Dilqəmi” saz havasını Aşıq Hüseyn Şəmkirli Yəhya bəyin nakam taleyi ilə bağlı yaradıb. “Yəhya bəy və Dostu xanım” adlı dastan bu gün də aşıqların dilində söylənməkdədir.
Aşıq Hüseyn Şəmkirli özü də 1811-ci ildə, indiki Şəmkir rayonunun Qapanlı kəndində anadan olub. Cavan vaxtlarında Qapanlı kəndindən Qaracəmirli kəndinə köçüb, ömrünün axırına qədər burada yaşayıb. O, Azərbaycan, ərəb və fars dilində mükəmməl təhsil alıb.Deyilənə görə Hüseyn 10 ilə yaxın Şərq ölkələrini gəzib.Aşıq “Zarıncı”, “Zeynalabdini”, “Sarayı”, “Şəmkir gözəlləməsi”, “Hüseyni”, “Dilqəmi” kimi gözəl saz havaları yaradıb.Aşıq Hüseyn 1000 qatara yaxın şeir söyləyib və 3 dastan yaradıb.
Bir namə yazaram
Bir namə yazaram canan elinə
Əhvalım canana yetişərmola?
Fələk məni tərki-vətən eylədi
Nazlı yar əhvalım soruşarmola?
Əzəldən müştaqəm tuti dillərə,
Müsəlsəl saçlara, siyah tellərə,
Axdı eynim yaşı, döndü sellərə
Yar içən sulara qarışarmola?
O qızılgülləri dərməyən Dilqəm,
Dərib, pünhan yerə sərməyən Dilqəm,
Bu dünyada yarın görməyən Dilqəm,
Ya Rəbb, o dünyada görüşərmola…
Özgəsinə
Uçdu meylim quşu qondu, yar, sənə,
Mən necə dil verim bir özgəsinə?!
Səndən qeyrisini könlum istəməz.
Mən necə yol verim bir özgəsinə?!
Bağban olan gedir bara yalvarır,
Yoxsul olan gedir vara yalvarır,
Yarı olan gedir yara yalvarir,
Mən necə yalvarım bir özgəsinə?!
Əzəldən Dilqəmə yar olan sənsən,
Gözəllər içində var olan sənsən,
Əzrayıl donunda can alan sənsən,
Mən necə can verim bir özgəsinə?!
Götürdü göy at məni,
Saxladı Sayat məni,
Baş qoyub dizin üstə,
Çox yatsam, oyat məni.
Dağlar
Ziynəti nərgizdən, tər bənöfşədən,
Al-yaşıl geyinib şad olan dağlar.
Ruhu təzələyit gülab suları,
Dəhanları şirin dad olan dağlar.
Qərənfil, şəqayiq, lalə tazə tər,
Baharın gülləri onu al bəzər,
Qara gəlsin süsən, sünbül sərbəsər,
Bülbülü güllərdən yad olan dağlar.
Qızılcadı soyuqbulaq yaylağı,
Barələri şahin-şahbaz oylağı,
Ab-həyati kövsər, gözəllər sağı,
Canlara mötədil bad olan dağlar.
Bir yanda yaylardı Keçili, Dəllər,
Bir yanda yurd salır o ağır ellər,
Açılıb nəstərən, qırmızı güllər,
Laləzar türfəli ad olan dağlar.
